Onderzoeksresultaten BENG en ZEN

Verslag van de kennissessie BENG uitkomsten verder uitgediept door Harm Valk (Nieman Raadgevende Ingenieurs) o.l.v. Claudia Bouwens (NEPROM/Lente-akkoord), door René Didde

Harm Valk, ook al spreker bij de plenaire inleidingen, gaat in de workshop dieper in op het door Nieman Raadgevende Ingenieurs en DGMR uitgevoerde onderzoek naar twaalf grondgebonden woningen en het door Nieman RI uitgevoerde onderzoek naar vijf gestapelde bouwprojecten. De rapporten daarover komen deze week beschikbaar. Valk heeft naar eigen zeggen 'voor 2 ½ uur sheets' meegenomen. De deelnemers aan de workshop krijgen ze in één uur voorgeschoteld.

'Fitten naar BENG' noemt Harm Valk het onderzoek. Dat betekent net zolang het maatregelpakket aanpassen totdat de twaalf grondgebonden woningen en de vijf gestapelde bouwprojecten aan de drie BENG-eisen voldoen. Voor de tussenwoningen zijn nog vele extra varianten aangebracht om te laten zien dat er meerdere wegen naar Rome leiden. De onderzoekers speelden met variabelen als isolatie van de bouwschil (gevel, dak, glas), luchtdichtheid, de verschillende vormen van ventilatie en de warmte-opwekkers. Ze brachten geen aanpassingen aan het bouwplan aan (vorm, oriëntatie, grootte, compactheid).

Het BENG-proof maken gebeurde niet direct zo kosteneffectief mogelijk, maar ook om meer feeling te krijgen welke maatregelen veel invloed hebben en welke weinig. Zo kan een tussenwoning met een schil op bouwbesluit niveau BENG-eis-1-proof worden met wtw of triple-glas. De woning kan met gasketel evengoed aan BENG-eis 3 voldoen door veel PV aan te brengen.

Samengevat de knoppen om aan BENG-eis 1 te voldoen:

• de oriëntatie van de woning (tot 5 kWh/m2.jr, ofwel 20% van de eis);
  
• de beukmaat (+ 3 tot – 3 kWh/m2.jr);
  
• isolatie/dichte delen (tot 10 kWh/m2.jr, waarbij de waarden vloer, gevel, dak boven de 7, 9, 10 niet veel meer bijdragen aan BENG-eis 1);
  
• glas (tot 6 kWh/m2.jr);
  
• en ook zonwering heeft een positief effect.
  

Samengevat de knoppen om aan BENG-eis 2 en 3 te voldoen:

• de gasketel HR 107 scoort het minste;
  
• warmtepompen zijn effectief voor zowel BENG-eis 2 als 3 omdat de gebruikte omgevingsenergie (lucht of bodem) duurzaam is;
  
• Biomassa in de vorm van een houtpelletkachel, kan een alternatief zijn en heeft veel invloed omdat de biomassa beleidsmatig als duurzaam wordt beschouwd (al kost het ruimte, ook voor de opslag van de houtbrokjes). In hoogbouw is de houtpalletketel collectief te regelen.
  

Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning scoort in BENG-1 beter dan natuurlijke toevoer. 'Maar kijk uit', laat Harm Valk zien, 'je kan door de ventilatoren dat voordeel in BENG-eis 2 weer kwijt zijn. Limbo-dansen dus om aan alle eisen gelijktijdig te voldoen.' In de gestapelde bouw heeft de lengte van de ventilatiekanalen bij gebalanceerde ventilatie een negatieve invloed op BENG-2 en BENG-3, als tenminste vanaf het dak wordt toe- en afgevoerd. De toevoerlucht zorgt voor een koude schacht en ook daar moet rekening mee worden gehouden in hoogbouw.

Kosten vs. baten
Als eerder gemeld bedragen de meerkosten aan investeringen voor een BENG-gefitte woning 6.000 (hoek-tussenwoning) tot 30.000 euro (vrijstaande woning) inclusief BTW. Per vierkante meter gaat het om € 50 – € 300 meerkosten, waarbij veel concepten uitkomen rond de € 100 per m2 inclusief BTW. Als vingeroefening voerden de onderzoekers een variant aan een tussenwoning door waarbij de woning van O-W naar N-Z oriëntatie werd gedraaid. Met opzienbarend resultaat, aldus Valk. 'De investering halveerde van 100 tot 49 euro/m2.'

Baten zijn er ook. Kijkend naar de energiekosten voor de bewoner blijkt een tussenwoning met EPC 0,4 lasten van € 89 per maand te hebben. Die blijken door BENG-maatregelen grofweg te kunnen halveren tot € 44, € 45, € 46, € 59 of € 62 per maand. Soms stijgen ze ook, bijvoorbeeld bij warmtelevering vanwege de hoge vastrecht kosten en het warmtetarief.

Gestapelde bouw
Voor de vijf gestapelde bouwprojecten blijkt het BENG-proof maken uitermate lastig. Project B is uitgebreid bekeken. ' Met alleen maatregelen aan de schil, het glas, de zonwering blijft de uitkomst 'hangen' op 30-35 kWh/m2.jr voor BENG-eis 1 en rond de 45-50 kWh/m2.jr voor BENG-eis 2 en 45-48 procent voor BENG-eis 3', toont Valk. 'Voor BENG-eis 1 kiezen we dan voor wtw. BENG-eis 2 en 3 blijft lastig, totdat je met 250 vierkante meter flink veel PV gaat plaatsen. Maar dat past niet op het dak.'

Knelpunten
BENG-proof bouwen is dus niet zonder knelpunten, zo blijkt. Vooral niet-standaard grondgebonden woningen als patio, vrijstaand (ongunstige vloer/schilverhouding) en appartementen stuiten op BENG-1. Tussenwoningen, zeg maar de bulk van VINEX-woningen, zijn oplosbaar. Gas kan wat betreft BENG-eis 2 alleen nog in laagbouw. Voor BENG-3 ligt voor laagbouw PV voor de hand met de warmtepomp als tweede keus. Hoogbouw is om aan BENG-2 en BENG-3 te voldoen aangewezen op externe warmtelevering, warmtepomp of houtpelletketels (naast PV). Harm Valk raadt aan om zelf in de praktijk aan de slag te gaan en architecten en stedenbouwbouwkundigen in het proces mee te nemen vanwege de invloed van ontwerp en oriëntatie.

Vervolg

• De rapporten zullen begeleid met een brief aan de minister worden gestuurd, waarin ook de knelpunten worden aangehaald;
  
• Na de zomer wordt gestart met een begeleidingsgroep voor een BENG factsheets met do's & don'ts. Deze deelsessie levert twee nieuwe deelnemers op;
  
• Er komt een suggestie om direct woningen te ontwerpen vanuit de BENG-eisen en dus niet vanuit EPC om te rekenen. Dit pakken we op nà de factsheet.
  

Download de presentatie