- Lente-Akkoord 1.0
- Artikel
BENG én ook nog MPG, is bouwen nog wel mogelijk?
Dit artikel van John Mak en David Anink (W/E adviseurs) verscheen eerder op milieudatabase.nl
BENG én MPG, is bouwen dan nog wel mogelijk? Het antwoord luidt: ja, maar je moet er wél goed over nadenken. Focussen op alleen de energieprestatie of alleen de milieuprestatie leidt al snel tot een suboptimaal resultaat, vanwege de interactie tussen energie-eisen en milieu-eisen. Daarom is het wenselijk dat beide prestaties vanaf de start van een ontwerp- en realisatieproces in het oog worden gehouden.
Sinds de invoering van energieprestatienormering in het Bouwbesluit (1995) lag de nadruk op de 'vierde pijler' van het Bouwbesluit: Energie. De geschiedenis heeft inmiddels geleerd dat aanscherpingen van de energie-eisen die in eerste instantie onhaalbaar worden geacht, in de praktijk toch haalbaar blijken. Een nieuwe eis is steeds de trigger voor de markt om met nieuwe producten, energieconcepten en gebouwontwerpen te komen.
In januari 2013 is er een nieuw type eis bijgekomen: de milieuprestatie-eis (MPG). In eerste instantie betrof het alleen de aanlevering van een MPG-berekening bij de omgevingsvergunningsaanvraag van woon- en kantoorgebouwen. Sinds januari 2018 is er ook de maximaal toelaatbare waarde van 1,0. Deze eis is echter zo makkelijk haalbaar dat gebouwen er eigenlijk altijd aan voldoen.
Druk op de ketel
Binnen enkele jaren heeft duurzaamheid, met de aandacht voor klimaat en circulariteit/grondstoffen, een niet te negeren positie verworven. Er staan 2 relevante ontwikkelingen op stapel:
1. Vanaf 1 juli 2020 gaan er voor het bepalen van de energieprestatie voor bijna energieneutrale gebouwen (afgekort BENG) drie eisen gelden:
- De maximale energiebehoefte in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar;
- Het maximale primair fossiel energiegebruik, eveneens in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar;
- Het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten.
2. Naar verwachting zal de MPG-eis van 1.0 in 2021 aangescherpt worden; mede omdat de MPG als een belangrijk instrument wordt gezien om circulaire bouw te stimuleren.
Wat sommigen zorgen baart is dat BENG en MPG min of meer als communicerende vaten werken. Om aan de BENG-eisen te kunnen voldoen zijn bijvoorbeeld extra isolatie, grotere installaties of meer zonnepanelen nodig, wat ertoe leidt dat de MPG-score hoger wordt. Ook als de energie van buiten het gebouw wordt gehaald heeft dit gevolgen voor de MPG. Als bij warmtelevering gebruikt gemaakt wordt van fossiele bronnen zal dit met extra zonnepanelen gecompenseerd moeten worden om aan BENG3 te kunnen voldoen. Ook wordt bij externe levering een forfaitaire waarde per kWh elektriciteit of MJ warmte meegerekend. Bij een scherpere MPG-eis kan dit alles tot problemen gaan leiden.
Is het allemaal nog wel haalbaar?
Als bij het ontwerpen alleen rekening wordt gehouden met het behalen van de energie-eis, dan kunnen er inderdaad problemen ontstaan met de MPG-eis. Maak je aan het eind van het ontwerpproces nog snel even de obligate MPG-berekening, dan zou die wel eens te hoog kunnen uitvallen. Even snel wat andere materialen kiezen biedt dan vaak onvoldoende soelaas. Ga je vanaf de begin van het ontwerpproces met oog voor zowel de energie- als de milieuprestatie aan de slag, dan zullen die problemen veel minder snel ontstaan. Een integrale benadering is nodig. Energie en Milieu zijn veelal communicerende vaten, zoals de afbeelding laat zien.
Met het bovenstaande in het achterhoofd wordt bij het vaststellen van de nieuwe eisen gezocht naar de balans tussen stimulerende eisen en haalbaarheid in de praktijk. De BENG-eisen liggen inmiddels vast en voor de MPG-eis heeft Stichting Bouwkwaliteit een onderzoek laten uitvoeren door W/E adviseurs. In dit onderzoek zijn de te verwachten MPG-scores van de komende nieuwbouw van woningen en woongebouwen en kantoorgebouwen in beeld gebracht. Dit inzicht zal door het ministerie van BZK gebruikt worden bij het vaststellen van een optimale MPG-grenswaarde in het Bouwbesluit.
De basis van dit onderzoek vormden 9 referentie woon- en kantoorgebouwen, die representatief worden geacht voor de Nederlandse nieuwbouw. Bij alle gebouwen was gasloos en het voldoen aan de toekomstige BENG-eisen (eisen juni 2019 en volgens NTA 8088) het uitgangspunt. De bijbehorende materialisatie is gebruikt om MPG-berekeningen te maken. Een zeer goede schilisolatie is als standaard uitgangspunt aangehouden om aan de BENG 1-eis te voldoen: triple beglazing en RC-waarde vloer/gevel/dak is respectievelijk 5/7/8 m2K/W.
Vervolgens is voor elk referentiegebouw een groot aantal varianten opgesteld. Hierbij is gevarieerd op vormfactoren (m2 BVO, de verhouding geveloppervlakte/m2 BVO en de verhouding open/dichte gevel) en materialisatie (bouwmethode, materiaalkeuze, energieconcept). Veel verschillende combinaties zijn bekeken. Uiteindelijk zijn ruim 1000 woningen en woongebouwen en bijna 500 kantoorgebouwen met de gevalideerde rekentool GPR Bouwbesluit doorgerekend.
Meer dan 95% van alle varianten voldoet aan huidige MPG-eis
De resultaten van de doorrekeningen zijn uitgezet in een frequentieverdeling. Deze is hieronder verbeeld in de vorm van een boxplot, waarbij bepaalde percentielwaarden als markeringspunt zijn aangehouden. De 5e-percentiel is het punt in de frequentieverdeling waarbij 5% van de gebouwvarianten een lagere MPG-score heeft en 95% een hogere. De 50e-percentieel is de mediaan (oranje streep), waarbij 50% van de gebouwvarianten een lagere score heeft en 50% een hogere.
In de figuur is te zien dat de mediaan bij woningen en woongebouwen 0.58 is, en bij kantoorgebouwen 0.81. Vergeleken met de woningen en woongebouwen zijn de MPG-scores van kantoorgebouwen over het gehele bereik ruim 0.20 hoger. Eén van de verklaringen is de kortere default gebouwlevensduur: 50 in plaats van 75 jaar. Bij vergelijking van de scores met de huidige grenswaarde 1.0 (in figuur aangeduid met de blauwe stippellijn) blijkt dat ook het grootste deel van de kantoorgebouwen aan de eis voldoet.
Bij de gebouwvarianten die de grenswaarde 1.0 overschrijden, blijkt sprake te zijn van een combinatie van meerdere ongunstige keuzes. Bijvoorbeeld een klein BVO, relatief veel gevel per m2 BVO (geen compact ontwerp), een niet duurzame materialisatie en warmtelevering op basis van fossiele bronnen. Er zijn dus ook meerdere optimalisatiemogelijkheden. Bij een ongunstige variatie op één of meerdere parameters, is de toename in MPG bij de andere parameters meestal voldoende te compenseren.
MPG-scores van alle woningen en woongebouwen en van alle kantoorgebouwen
Conclusies
Met de MPG is de pijler Milieu in het Bouwbesluit ingevuld. Dit naast de al veel langer geoperationaliseerde pijler Energie. De huidige MPG-grenswaarde van 1.0 blijkt zonder extra aandacht haalbaar. Die situatie gaat veranderen doordat extra bouwkundige en installatietechnische voorzieningen nodig zijn om te voldoen aan de komende BENG-eisen. Deze extra voorzieningen hebben veelal een ongunstige invloed op de MPG. Daarnaast heeft het Rijk het voornemen om de MPG-eis aan te scherpen, om zo duurzaam en circulair bouwen te stimuleren.
Gelukkig blijken MPG-scores (ruim) onder 1.0 ook onder het nieuwe BENG-regiem goed haalbaar. De negatieve invloed van één of meerdere ongunstige ontwerpkeuzen blijkt goed te compenseren met een gunstige keuze bij andere ontwerpparameters. Dit gaat echter verder dan even een ander product kiezen. Belangrijk is dat men vanaf de start van het ontwerpproces de consequenties voor de MPG in de gaten houdt, om tijdig bij te kunnen sturen. Gezien de interactie met de energievoorzieningen, is hierbij een integrale benadering wenselijk.
De toenemende interactie tussen Energie en Milieu maakt duidelijk dat de pijlers in samenhang bekeken moeten worden. Het gaat in beide gevallen om de duurzaamheidsconsequenties van ontwerpkeuzen. Het maakt daarbij niet uit of een kg CO2 veroorzaakt wordt door de keuze voor een energieconcept of een gevolg is van een materiaalkeuze. Er is voor zo’n integrale werkwijze al een methode beschikbaar, de DuurzaamheidsPrestatie Gebouw (DPG). Deze methode drukt de resultaten van de energie- en de milieuprestatieberekeningen uit in één prestatie. De DPG, ingebouwd in GPR Gebouw, maakt het voor iedereen mogelijk om gericht te ontwerpen met het oog op een minimale DuurzaamheidsPrestatie.