Doorrekening NTA8800: BENG en TOjuli haalbaar, ook nieuwe vragen

Deze tekst is geschreven naar aanleiding van een online bijeenkomst van de themagroep ‘Bètaversie Doorrekening NTA8800’ op vrijdag 19 september 2020.

BENG en TOjuli worden op 1 januari 2021 van kracht. De nieuwe eisen zijn definitief vastgesteld en gevalideerde software is beschikbaar voor de markt. Op verzoek van het Lente-akkoord heeft Nieman RI de consequenties ervan in beeld gebracht bij twaalf referentieprojecten. Goed nieuws: de eisen blijken haalbaar, waarbij TOjuli vaak scherprechter is. Tegelijk rijzen er nieuwe vragen. Sommige daarvan zijn aanleiding om de NTA8800 op onderdelen te verbeteren.

Geen keurslijf
De doorrekening laat zien dat alle twaalf referentieprojecten, soms met aanvullende maatregelen, op een kosteneffectieve manier aan de NTA8800 kunnen voldoen. De resultaten van de doorrekening hebben we eerder op deze site gepubliceerd. Van de drie BENG-indicatoren zijn BENG 1 (energiebehoefte voor verwarmen en koelen) en BENG 3 (percentage hernieuwbaar) goed te doen, oordeelt Harm Valk van Nieman RI. Belangrijke uitzondering: het conventionele warmtenet, zeker bij gestapelde bouw. Er is een ontheffingsmogelijkheid maar daarvoor ben je afhankelijk van de gemeente. BENG 2 (primair fossiel energiegebruik) is het meest kritisch, maar ook die is haalbaar. Bovendien blijkt dat er voor de bouwpartijen nog genoeg te kiezen valt. “BENG is geen keurslijf.” Dat was ook de bedoeling: de wetgever wil de energieprestatie normeren zonder een bepaalde techniek voor te schrijven.

Zomercomfort
Lastiger is het om te voldoen aan de eis voor TOjuli (indicator voor het risico op temperatuuroverschrijding). Deze eis vormt een nieuw aspect in ontwerp en ontwikkeling van woningen waar in het verleden te weinig aandacht aan is besteed. Vaak zijn extra maatregelen nodig zoals zonwerend glas, buitenzonwering of zomernachtventilatie. Meerkosten voor dergelijke maatregelen worden geschat op 400 tot 1.500 euro (in de VON-prijs) voor grondgebonden woningen en 400 tot meer dan 5.000 euro voor appartementen. De spreiding is groot, omdat veel afhangt van het ontwerp van een woning. Met name de oriëntatie, de grootte van glasvlakken en de aanwezigheid van overstekken. Hoe beter een woning op zomercomfort is ontworpen, hoe minder maatregelen in een later stadium nodig zijn om aan TOjuli te voldoen.

Thermische schil
Door te rekenen, krijg je gevoel bij BENG en TOjuli. Zo was het sommigen opgevallen dat een nog betere isolatiewaarde van de schil slechts een beperkte invloed op BENG 1 heeft. Dat komt deels door de definitie van BENG 1 waarin rekentechnisch wordt uitgegaan van een vrij ongunstig ventilatiesysteem. BENG 1 is dus geen zuivere weerspiegeling van de warmtevraag. Voor een ander deel is het de consequentie van de wet van de verminderende meeropbrengst. De isolatiewaarden volgens het Bouwbesluit zijn al behoorlijk hoog. Nog meer isoleren heeft daardoor een relatief kleine meerwaarde. Harm Valk: “Andersom geldt dat een beperkte aanscherping van BENG 1 een vrij grote inspanning vergt”.

Stoplichtindicator
Veel misverstanden zijn er (nog steeds) over TOjuli. De eerste ervaringen en de doorrekening van referentieprojecten laten duidelijk zien dat de hoogte van het TOjuli-getal geen evenredig verband houdt met de mate van temperatuuroverschrijding. Het is een stoplichtindicator: een ontwerp voldoet wel of voldoet niet. Je kunt de indicator daardoor ook niet gebruiken als ontwerpinstrument. Wie dat wil, moet een GTO-berekening (laten) maken. Zo’n berekening geeft inzicht in wanneer, waar en in welke mate de comforttemperatuur wordt overschreden. Claudia Bouwens stelt voor om vanuit het Lente-akkoord een nieuwe themagroep samen te stellen die hier aandacht aan besteedt.

Actieve koeling
De TOjuli wordt automatisch op nul gesteld als een woning actieve koeling heeft. De wetgever gaat ervan uit, dat in een woning met actieve koeling de kans op oververhitting automatisch acceptabel is. Dat is overigens niet gratis, want het energiegebruik van actieve koeling wordt meegeteld in BENG 2. Voor TOjuli zijn echter geen eisen gesteld aan de capaciteit van koeling. Dat geeft misverstanden. Zo blijkt dat adiabatische koeling op balansventilatie wel lijkt te tellen als actieve koeling, maar meestal te weinig capaciteit heeft om de kans op temperatuuroverschrijding genoeg te beperken. De NTA8800 wordt op dit punt nog aangescherpt, door duidelijker aan te geven met welke technieken er geen eis voor TOjuli geldt.

Omissies in de regelgeving
Ook enkele andere omissies in de NTA8800 zijn aan het licht gekomen. Daaronder de waardering van collectieve systemen voor warmtelevering. Deze scoren minder goed in BENG 2 en 3 dan individuele systemen. Er vindt nader onderzoek plaats naar een juiste beoordeling. Dat geldt ook voor de waardering van elektrische verwarming. Wanneer is dat wel en niet toegestaan? RVO en het ministerie van BZK komen met nadere richtlijnen. In het verlengde hiervan zijn er vragen gerezen over wat je moet doen als er meerdere afgiftesystemen in één ruimte zijn. Bijvoorbeeld vloerverwarming met een elektrisch paneel. In de NTA8800 is het systeem met de grootste afgifte bepalend. Dat is echter niet altijd terecht.

Verbetering NTA8800
Deze en andere punten zijn aanleiding om de NTA8800 te verbeteren. Voor sommige punten gebeurt dat nog voor 1 januari 2021. Voor andere punten is nader onderzoek nodig. De geactualiseerde publicatie van het Lente-akkoord, waarin BENG en TOjuli en 12 praktijkvoorbeelden zijn toegelicht, verschijnt volgende week.