Feit of fictie: de afzuigkap en luchtdichtheid

Misverstanden, contradicties, vreemde theorieën. Ook in de energietransitie hebben we er regelmatig mee te kampen. In de serie ‘Feit of Fictie’ doet het Lente-akkoord een poging om misverstanden rond zeer energiezuinige nieuwbouw uit de weg te ruimen. Opmerkelijke claims worden voorgelegd aan een panel van energiezuinige experts. Zij scheiden feit van fictie. Deze keer: verstoort een afzuigkap met directe afvoer de luchtdichtheid van een woning?

In alle energieneutrale of nul-op-de-meter nieuwbouwwoningen is er veel aandacht voor de luchtdichtheid van de woning. Hoe combineer je dat met de kookafzuiging? Veel bewoners die een afzuigkap met afvoer direct naar buiten aan willen laten brengen krijgen van hun bouwer te horen dat dit geen goed idee is. De stelling waar we concreet antwoord op willen hebben luidt:

”Een afzuigkap met een afvoer direct naar buiten verstoort de luchtdichtheid van de woning.”

We hebben een reactie gevraagd aan de volgende experts: Willem Bastein (Klimaatgarant), Piet Jacobs (TNO), Nico Blaauw (Trebbe), Dick van Ginkel (Van Wijnen), Harm Valk (Nieman Raadgevend Ingenieurs).

Willem Bastein (Klimaatgarant)
Eens met de stelling. Elke doorboring van de gevel is een risico op luchtlekken. Meterkastplaten, dakdoorvoeren voor riool en ventilatie en ramen en deuren zijn per definitie bedoeld als doorlaat en het afdichten daarvan is al niet gemakkelijk. Met de juiste voorzorgsmaatregelen is het mogelijk om zulke doorvoeren tijdens de bouw behoorlijk dicht te krijgen. Aandacht voor de juiste producten én de juiste wijze van aanbrengen is dan wel van belang.

Bij de doorvoer voor de afzuigkap is het veel lastiger. Immers, die doorvoer wordt hooguit gedicht door een kunststof klepje met een veer. De kierdichting daarvan is aanzienlijk minder goed dan die van een dakdoorvoer voor ventilatie. Bovendien zien we dat de doorvoer voor de afzuigkap vaak na oplevering gemaakt wordt. Dan is er geen toezicht vanuit de bouwer en geen controle. De afzuigkap zelf wordt dan mede bepalend voor de luchtdichtheid.

Naast het probleem de luchtdichtheid ontstaat er in vrijwel alle gevallen ook een stevig koudelek door de onderbreking van de isolatie. Het kanaal in de keuken is een rechtstreekse ongeïsoleerde verbinding naar buiten en je mag verwachten dat er bij dat kanaal warmteverlies en condensvorming optreedt. Bij elkaar is het voor ons reden om bij nieuwbouw te adviseren een recirculatiekap toe te passen.

Piet Jacobs (TNO)
Oneens met de stelling. Tijdens een luchtdichtheidsmeting wordt de afvoer van de afzuigkap afgeplakt. En tijdens bewoning verandert de luchtdichtheid nauwelijks bij gebruik van een terugslagklep in de afvoer. Wel kan er tijdens gebruik van de afzuigkap in een luchtdichte woning onderdruk ontstaan als er onvoldoende luchttoevoer is. Zet daarom toevoerroosters altijd open en open tijdens het koken het keukenraam. Het koudelek van de afvoeropening is beperkt ten opzichte van andere warmtelekken in de woning en weegt ruimschoots op tegen een veel betere luchtkwaliteit.

Bij bakken en braden komt veel fijnstof vrij die juist in luchtdichte woningen waar vaak weinig wordt geventileerd urenlang kan blijven hangen. Een recirculatiekap helpt hiertegen maar beperkt omdat deze fijnstof maar voor een klein deel afvangt. Daarom heeft het onze voorkeur om de kookdampen direct naar buiten af te voeren, ook al kost dat wat extra energie door luchtlekkage. Voor woningen waar het echt niet anders kan hebben we samen met ATAG een speciaal fijnstof filter ontwikkeld voor recirculatiekappen.

Reactie Willem Bastein (Klimaatgarant):
Beste Piet, tijdens de meting zul je het inderdaad niet merken als je hem afplakt. Ook als de afzuigkap ‘draait’ maakt het voor de kierdichting niet uit. Bij woningen met balansventilatie blijft alleen het keukenraam over voor toevoer en ik durf er niet op te rekenen dat dat open gaat. Een afzuigkap die 300m3 vraagt haalt dan de lucht uit de kieren en gaten.

Met andere woorden, een nuance/aanvulling in mijn reactie: tijdens het gebruik van de afzuigkap heeft de luchtdichtheid van de woning een ander effect. De benodigde toevoer van verse lucht is veel groter dan het effect van kierdichting. Bij een woning met gevelroosters moeten de roosters open staan (dat moet immers altijd) en dan komt er voldoende lucht binnen. Bij een woning met balansventilatie zal de toevoer van verse lucht bij een afzuigkap naar buiten extra aandacht moeten krijgen. Eigenlijk lukt dat alleen met een open raam.

Nico Blaauw (Trebbe)
Niet eens, niet oneens. Wij hebben vanwege ‘het gat in de gevel’, dat vaak alleen met een terugslagklep gedicht wordt, een geveldoorvoer voor een wasemkap proberen te vermijden. Ook met die terugslagklep, die maar één kant op werkt, krijg je problemen met tocht (bv. als de wind op de andere gevel staat).

Op een gegeven moment hebben wij een geveldoorvoer gevonden, die elektronisch alleen open gaat als de wasemkap aan staat. Helaas werkt dit maar bij enkele wasemkappen. Nu zijn we bezig met een ander type, die met alle wasemkappen werkt en ook isoleert (zelfs met een Qv10 verklaring). Ik hoop dat we deze binnenkort kunnen testen in de praktijk.

Mijn ervaring is dat veel corporaties werken met motorloze wasemkappen. Beleggers willen wel graag de motorwasemkap met geveldoorvoer. Bij koopwoningen zie ik vaak de recirculatiekap en dan optioneel de geveldoorvoer. Bij appartementen is het lastiger, omdat je dan bijna niet naar een gevel kan en een rond kanaal helemaal naar boven ook vaak lastig is.

Oftewel: vooral bij ventilatiesysteem C is er een risico op comfortklachten bij een wasemkap met geveldoorvoer, maar deze kunnen eventueel met het juiste type klep voorkomen worden. PS: ook bij ventilatieroosters moet er vaak een raampje open bij de maximale wasemkapcapaciteit. Ik zou dan een raampje in de keuken adviseren, anders trek je de koude buitenlucht door de hele woning.

Reactie Piet Jacobs (TNO):
Voor nieuwbouw hebben we een demonstratieproject, de NeroZero woning, gedaan waarbij de afzuigkap is aangesloten op een kanaal met een ruime diameter en weinig bochten en uitmondt in de WTW unit op zolder. We hebben hiermee 300 m3/uur afzuiging in de keuken bereikt. Voordelen hiervan zijn dat er in de keuken geen geluid is van de afzuigkap en dat er altijd luchtbalans in de woning is. Je hebt hierbij dus geen last van infiltratie, onderdruk, etc. Zie ook dit TVVL artikel over het project, waarin ook wordt ingegaan op de nadelen van een recirculatiekap, die ik zeker in geval van koken op gas zou afraden.

Reactie Nico Blaauw (Trebbe):
Ik heb die test zelf ook gedaan met een systeem C, maar daar kom ik nog niet zo ver, omdat we in de vloeren geen ronde kanalen kunnen plaatsen. Dit geldt trouwens ook vaak voor systeem D: bij de meeste woningen zit je (qua indeling en bouwsysteem) vast aan platte kanalen in de vloeren. Wij gebruiken zelf al Dyka-air, die mooie ronde overgangen heeft, maar dan nog haal ik de capaciteit van 300 m3/uur niet.

Reactie Piet Jacobs (TNO):
Goed om te horen dat jullie hier ook mee bezig zijn. De truc is ook om vraagsturing toe te passen op de afvoer zodat tijdens het koken tijdelijk vrijwel alle capaciteit op de keuken kan worden gericht. In de NeroZero woning hadden we geen instortkanalen omdat de keuken naast het trappenhuis is gelegen. Wellicht is het een idee om in woningen waar de keuken niet direct naast het trappenhuis is gelegen om dubbele afvoerkanalen in te storten naar de keuken? Kost slechts enkele tientjes meer en bespaart beton.

Reactie Willem Bastein (Klimaatgarant):
Nog een aanvulling: de ervaring bij IthoDaalderop toen men daar nog wasemkappen leverde, was dat de vervuiling van het afvoerkanaal vooral in de eerste meters zit. Het vet slaat namelijk vlot neer in het kanaal.

Reactie Piet Jacobs (TNO):
Dit is ook mijn eigen ervaring. Het vet slaat voornamelijk in de eerste bocht neer. Verderop in de kanalen en zeker in de WTW is de vetaanslag niet waarneembaar. Ik heb destijds in mijn eigen woning waarbij ik ook een Itho afzuigkap op het ventilatiesysteem had aangesloten na 3 jaar bewoning de warmtewisselaar aan stukken gesneden en op verontreiniging onderzocht. Geen noemenswaardige verontreiniging en zeker geen vet aanwezig. Zie ook het artikel "Microbiologische verontreiniging bij balansventilatie beperkt" uit VV+ (2011).

Dick van Ginkel (Van Wijnen)
Niet eens, niet oneens. Hieronder mijn gedachtenspinsels: omdat het nog geen klip- en klare discussie is geef ik een aantal argumenten mee ter overweging. Voor nieuwbouw wordt er inderdaad veel gekozen voor recirculatiekappen, ook gezien de discussie over luchtdichtheid.

Hier kun je wat van vinden, bij de meting wordt dit gat in de gevel niet meegenomen, maar in de praktijk is het inderdaad anders: er zit geen terugslagklep in de wasemkap, of de afdichting van het kanaal laat te wensen over. En als er prestatiegaranties worden gegeven dan wil je eigenlijk geen luchtlekken (resultaat kan zijn zoals Nico meldt, koudeval via de wasemkap). De zelfsluitende roosters (speciaal voor wasemkappen) die elektrisch worden aangestuurd met een goede afdichting zijn erg kostbaar.

Er is zoals eerder genoemd ook verschil tussen koop, huur en beleggershuur: een ieder heeft zijn eigen wensen, hoogbouw is inderdaad het meest uitdagend als men dan voor kookafzuiging naar buiten wil.

Het verhaal van Piet is mij ook bekend, de WTW leveranciers lopen hier niet direct warm voor aangezien ze nog steeds bang zijn voor versnelde vervuiling van de filters/motoren. Dit is te ondervangen met betere filters in de wasemkap zelf. Alleen hoe borg je dat de filters worden vervangen? Syntrus Achmea heeft een soortgelijk systeem als Piet omschrijft nu draaiend in een project, maar daar is jaarlijks onderhoud afgesproken dus filtervervanging WTW en filter wasemkap (en het systeem mag niet teveel bochten hebben, en de hoofddiameter is maatgevend voor de luchthoeveelheid en geluid van de WTW). Van de wasemkap leveranciers neemt ATAG inderdaad het voortouw, met doorontwikkeling en fijnstoffilters in de wasemkap.

Een blinde vlek is de aankoop van de keuken. Daarbij wordt voornamelijk gestuurd op aanschaf, en niet gekeken naar luchtkwaliteit, onderhoud e.d. Zelf had ik verwacht dat er naar aanleiding van het onderzoek van TNO een paar jaar geleden meer zou gebeuren bij de wasemkap en WTW leveranciers. Dus de consument zou hier veel meer op gewezen moeten worden. Als bouwsector zouden wij ook een aantal doorgerekende en geteste oplossingen op de plank moeten hebben liggen om dit op een goede manier te kunnen ondervangen.

Harm Valk, Nieman RI
Oneens met de stelling! Luchtdichtheid en kookafzuiging zijn twee verschillende zaken, die echter wel een relatie met elkaar hebben. Bij het beoordelen van de luchtdichtheid is de afzuigkap vaak nog niet aanwezig; als de doorvoer er dan al is (wordt vaak ook later geboord) is dat met afplakken goed op te lossen. Maar in de praktijk is de doorvoer er wel, met inderdaad het risico op tocht en condens. Of dat een probleem vormt hangt ook af van de verdere bouwkundige detaillering en de kwaliteit van de afsluitklep. Bovendien hangt het af van het ventilatiesysteem: bij een systeem met natuurlijke toevoer gaat het kanaal van de kap, als deze uit staat, ‘concurreren’ met de gevelroosters, en is dus de kans op tocht groter.

Van aansluiting op het ventilatiesysteem ben ik niet direct een voorstander (vervuiling, weerstand, capaciteit) en ik sluit me dus wat dat betreft aan bij Willem, maar ik ben benieuwd naar de ervaringen van Piet en heb kennis genomen van de reactie van Nico.

Dan maar een recirculatiekap? Tsja, dat lijkt inderdaad technisch de voor de hand liggende keuze, maar ik ben niet onder de indruk van de kwaliteit van de filtering bij veel typen. Bovendien hou je dan het vocht (en alles wat verder niet door het filter wordt weggevangen, zoals fijnstof) binnenshuis.

We zijn dus op zoek naar twee innovaties:
• een specifieke toevoeropening met een echt goed geïsoleerde (terugslag)klep, die in gesloten stand goed dicht is en schakelt met de afzuigkap; deze is ook al door anderen genoemd.
• een buis-in-buis kanaal met alle toebehoren, waarmee de afzuigkap zichzelf in balans kan houden; buitenlucht warmt vast iets op (een vorm van wtw) en van verdere tochthinder en koudeval zal weinig sprake zijn, zeker als je de warmteontwikkeling bij gebruik (koken!, zie ook reactie Willem) in ogenschouw neemt.

Reactie Piet Jacobs (TNO):
We hebben de buis-in-buis twee jaar geleden reeds in ons laboratorium getest. Dit blijkt echter een vrij grote doorvoer op te leveren. Ook is het lastig om tochtvrij de buitenlucht in te blazen. Zelfs indien voorverwarming wordt toegepast. Voorverwarming kun je namelijk niet te ver doorvoeren omdat je dan ook de kooklucht afkoelt en dan condensatie kan optreden, waardoor je een condensafvoer nodig hebt.

Reactie Harm Valk (Nieman RI):
Terechte aanvulling; de af te zuigen kooklucht zal inderdaad al snel een RV > 95% hebben. Overigens zou die condensvorming dan nu op het buitenrooster moeten voorkomen; dat zie ik alleen bij zeer lage buitentemperaturen. Voor beide innovaties geldt: we hebben dan ook nog wel wat procesinnovatie nodig om de keukenbranche bij deze oplossing te betrekken. Tot die tijd is het open zetten van een raam als de afzuigkap aan staat vaak een effectieve oplossing; bij een goed kierdichte woning met gebalanceerde ventilatie zelfs een noodzaak.