Gedurfde duurzaamheid in het nieuwe Bajeskwartier

Verslag van de sessie over het Bajeskwarties met Steven Hupkens en Maarten Markus (AM) tijdens de ZEN Platformbijeenkomst op 17 september – door Henk Bouwmeester

Gebiedsontwikkelaar AM bouwt op het terrein van de oude Bijlmerbajes in Amsterdam een duurzame woonwijk. Vijf van de zes torens worden gesloopt waarbij de oogst voor 98 procent opnieuw wordt gebruikt. De vrouwentoren en het oude hoofdgebouw worden getransformeerd. De bestaande verbindingsstraat wordt de plint van nieuwe woongebouwen. Hoe word je een circulaire ontwikkelaar en welke visie ligt aan het project ten grondslag? Steven Hupkens (projectontwikkelaar AM) en Maarten Markus (projectmanager Duurzaamheid AM) geven een toelichting.

1.350 woningen
De Bijlmerbajes werd in 2016 definitief gesloten. AM heeft een prijsvraag voor herontwikkeling van het gebied gewonnen en is er nu hard mee aan het werk. De gevangenis maakt plaats voor een duurzame woonwijk met circa 1.350 woningen voor uiteenlopende doelgroepen. Er komen zestig tuinen, ook op daken. Verder komt er een gezondheidscentrum, een ruimte voor kinderopvang en een hotel met 200 kamers voor short stay. Het oude hoofdgebouw wordt een plek voor internationale kunst en cultuur met studio’s, leerplekken en expositieruimten. De voormalige vrouwentoren wordt een groene toren met stadslandbouw. Vanaf 2021 nemen de eerste bewoners hun intrek en in 2024 is het nieuwe Bajeskwartier helemaal klaar.

98 procent hergebruik
Bijzonder is, dat van alle materialen die bij de sloop van de oude gevangenis vrijkomen, 98 procent een nieuwe toepassing krijgt. Zo worden celdeuren gebruikt voor een verbindingsbrug. De oude Kalverstraat wordt in het plan opgenomen als de centrale verbindingsweg van de buurt. Een deel van de gevangenismuur blijft staan en krijgt een nieuwe functie. Tralies keren terug als balkonhekjes. Gevelelementen worden hergebruikt als wegverharding. Twee gebouwen worden getransformeerd. Voor zover constructiedelen niet kunnen worden hergebruikt, worden zoveel mogelijk grondstoffen herwonnen en gerecycled.

Gedurfde duurzaamheid
Het plan voor circulaire gebiedsontwikkeling wortelt in de visie van AM dat een omgeving waar mensen graag willen wonen en werken, per definitie een duurzame omgeving is: toekomstbestendig, duurzaam bereikbaar, gezond en comfortabel. AM definieert dat als een gebouwde omgeving die is ingericht zonder daarvoor natuurlijk kapitaal uit te putten en onze leefomgeving te belasten. Circulair ontwikkelen, duurzame mobiliteit, energietransitie en klimaatadaptatie zijn in die visie nauw met elkaar verweven. AM spreekt in dit verband over ‘gedurfde duurzaamheid’. Maarten Markus: “Je moet alles opnieuw durven bekijken en opnieuw naar de tekentafel gaan. Met alleen bestaande plannen kom je er niet.”

Pay per use
Circulair ontwikkelen beperkt zich niet tot de bouwfase, maar begint al bij de planvoorbereiding en strekt zich uit tot de gebruiksfase. Het gaat bovendien niet alleen om afzonderlijke gebouwen. Het heeft ook te maken met een heel gebied en voor sommige aspecten misschien wel een hele stad. Een tweede issue is, dat je anders moet kijken naar de financiering van een project. Zo maakt AM gebruik van nieuwe verdienmodellen, zoals ‘pay per use’ (licht als een service, verticaal transport als pay per use, gezonde lucht als een service en de gevel als een service).

Samenwerken is de sleutel
Samenwerking is de belangrijkste sleutel waarmee je succes kunt bereiken, legt Steven Hupkens uit in zijn bijdrage. Circulaire gebiedsontwikkeling is alleen mogelijk als een groot aantal partijen goed met elkaar samenwerkt. Er zitten meer en ook andere partijen om tafel dan in een traditioneel proces: de aannemer, de installateurs, de calculator en de architect. Maar ook inkopers en specialisten op het gebied van renovatie. AM treedt daarbij op als ketenregisseur en zoekt voortdurend naar ketens in de omgeving die een bijdrage kunnen leveren aan de gebiedsontwikkeling. Zo is met een datacentrum in de buurt afgesproken dat restwarmte wordt gebruikt voor de energievoorziening in het nieuwe Bajeskwartier. AM selecteert de partners, formuleert de prestatie-eisen, borgt afspraken en bindt bouwers en leveranciers. Je moet zorgen dat die prestatie-eisen goed landen bij alle partijen met wie je samenwerkt. Daarbij is het uitgangspunt dat er voor alle partijen een incentive is om de prestaties te halen. Ook daarvoor is durf nodig, namelijk de durf om transparant te zijn.

Download de presentatie