Geslaagd experiment met circulaire bouw in Zuid-Limburg

Verslag van de deelsessie Circulaire gebiedsontwikkeling SUPERLOCAL tijdens de ZEN platformbijeenkomst van 17 september – door Joop van Vlerken.

In 2014 wilde woningcorporatie HEEMwonen in Parkstad Limburg aan de slag met circulaire gebiedsontwikkeling. Omdat de corporatie weinig ervaring had met circulair bouwen, besloot ze tot een experiment. Er moest een expowoning gebouwd worden, die volledig bestond uit hergebruikte materialen uit een te slopen flat in de wijk Bleijerheide in Kerkrade. Bouwbedrijven Jongen nam de uitdaging aan. Inmiddels is de expowoning gereed en zijn er veel lessen geleerd.

Om de opgave in de Zuid-Limburgse regio Parkstad te schetsen laat senior projectleider Martijn Segers van HEEMwonen een tabel zien met de rijkste gemeenten van Nederland. In 1955 stonden de Parkstadse gemeenten Brunssum en Landgraaf nog op plaats 14 en 15 van die lijst. Segers: “Maar nu bungelen we ergens onderaan. De grootste uitdaging van onze regio is dan ook krimp. We gaan van 240.000 mensen nu naar iets meer dan 180.000 inwoners in 2050. Voor ons als woningcorporatie is de belangrijkste vraag dan ook: Wat gaan we met al die leegstand doen? Dat is een heel andere uitdaging dan waar ze in de rest van Nederland voor staan.”

Circulaire gebiedsontwikkeling
Drie hoogbouwflats met 300 woningen van HEEMwonen in de wijk Bleijerheide in Kerkrade staan al een tijdje leeg, vertelt Segers. “Ze moeten gesloopt worden. Maar slopen is eigenlijk enorme kapitaalvernietiging.” Vanuit die gedacht ontstond in 2014 het project Superlocal, voor de circulaire gebiedsontwikkeling in Parkstad. Volgens Segers begon daarmee een experimenteerfase. “We zijn zonder geld van start gegaan. We wisten wel dat we iets wilden doen, maar niet precies wat.” Inmiddels ligt er een masterplan voor de wijk Bleijerheide. De 300 woningen in het gebied worden teruggebracht naar 130 wooneenheden met een hoge kwaliteit en een lage huurprijs. Maar ook experimenteren met circulariteit is in het plan opgenomen, vertelt Segers. “We wilden een flat circulair slopen, maar wat we precies opnieuw konden gebruiken was niet duidelijk.”

Expowoning
Een eerste begin voor het circulaire experiment werd gemaakt met een expowoning, waarvan de materialen voor 100% uit een van de te slopen flats moesten komen. Segers vertelt dat ze daarvoor een marktuitvraag hebben gedaan. “Die bestond eruit dat de winnaar met ons de expowoning ging maken, maar daarna ook betrokken blijft bij de gehele gebiedsontwikkeling.” Bouwbedrijven Jongen zag wel wat in de uitvraag, vertelt Jordi Schoffelen, hoofd product- en conceptontwikkeling van die aannemer. “We wilden meedoen, omdat we zelf ook graag iets met het thema circulariteit wilden. En hier lag een project waarin we het gewoon konden gaan doen.”

Moeilijk doen?
Schoffelen vertelt dat er voor het circulaire expogebouw meerdere opties bekeken zijn. “We konden het betoncasco van de flat vermalen en opnieuw gebruiken als granulaat. We hebben ook overwogen er trappen van te maken. Maar de sloper zei: ‘Wat doen jullie moeilijk, waarom zagen we niet een heel appartement uit het casco en maken we daar een huis van?’ Dat klinkt als een gek idee maar het is uiteindelijk wel de basis voor het expogebouw. Drie units werden uit een appartement gezaagd en zijn er met een kraan uit gehesen.”

Campingelftal
Het experimentele project heeft wel wat weg van een campingelftal, meent Schoffelen. “Het was echt een speeltuin. Dingen mislukken en vervolgens gaan we kijken hoe we het anders en beter kunnen doen. Om uit het flatgebouw materialen te winnen, moesten we goed nadenken over hoe we gingen slopen en zagen. We hadden bijvoorbeeld bedacht dat we het hout van de kozijnen wel konden hergebruiken, maar het hele flatgebouw bleek vol asbest te zitten, waardoor heel veel materiaal afgevoerd moest worden.”

Subsidie
Het expogebouw is begin dit jaar opgeleverd en heeft de deelnemende partijen veel gebracht, vertelt Segers. “Het heeft veel data opgeleverd die we kunnen gebruiken voor de resterende gebiedsontwikkeling. Daarnaast trok het project veel aandacht waardoor we een Urban Innovative Actions-subsidie van de Europese Unie konden aanvragen. Die hebben we uiteindelijk gewonnen. En het expogebouw heeft aangetoond dat je pas stappen kunt maken, als je echt iets gaat doen. Inmiddels hebben we meer dan honderd groepen rondgeleid in dit gebouwtje en vertellen we in heel Nederland op allerlei presentaties hoe we dit aangepakt hebben. Maar misschien nog belangrijker is dat het inspiratie heeft opgeleverd voor drie proefwoningen.”

Proefwoningen
De Europese subsidie heeft het experimentele project vooruit geholpen naar een haalbaar experiment, zegt Segers. “We gaan een mix tussen re-use en circulaire technieken voor beton onderzoeken voor drie bewoonbare proefwoningen. Zo hebben we voor de fundering en de dragende wanden beton toegepast waaraan maar 15% nieuw materiaal is toegevoegd. Dat gaat niet allemaal even soepel, omdat je niet met nieuw beton werkt, maar dat hoort ook bij het experimenteren. Het betonwerk voor de drie woningen is nu klaar en nu gaan we de op- en inbouw van hout maken zodat we een mix krijgen van hergebruik en circulaire materialen in deze woningen.” De drie proefwoningen moeten uiteindelijk leiden tot 15 woningen in het gebied.

Steun
Of de heren nog tips hebben voor andere partijen die aan de slag willen met circulariteit? Schoffelen: “Ga vooral met het thema aan de slag, anders gebeurt er niets. Dat betekent dat je ook steun moet zoeken in je eigen organisatie. Niet alleen van bestuurders, maar ook van je collega’s die soms al tientallen jaren iets op een bepaalde manier doen en het nu anders moeten doen. Iedereen moet door een aanpassingsfase heen.” Segers vult aan: “We hebben voor de drie proefwoningen volgens berekening al 64% CO2-uitstoot bespaard. Dat is een goede basis die we door willen zetten voor de bouw van de overige woningen in het gebied.”

Download de presentatie