Harm Valk over definitieve BENG-eisen

Verslag van de plenaire inleiding over de definitieve BENG-eisen door Harm Valk (Nieman RI) tijdens de ZEN Platformbijeenkomst op 18 juni 2019 - door René Didde.

BENG gaat op 1 juli 2020 de EPC-systematiek vervangen. Het BENG-instrumentarium bestaat uit drie eisen die het totale energievraagstuk van de woningen beschrijven. BENG-eis 1 is de energiebehoefte van de woning voor verwarming en koeling, warm tapwater en hulpenergie. ‘Geometrie van het gebouw, schil en glas beïnvloeden deze vraag’, legt Harm Valk, expert van de Nieman Groep uit. ‘Hoe compacter je bouwt, hoe lager de energiebehoefte.’

En hoe voorzie in je die energiebehoefte? Dat regelen de BENG-2 en BENG-3 eis. BENG-2 is de hoeveelheid primaire fossiele energie (aardgas, elektriciteit) inclusief het rendement van alle installaties en BENG-3 drukt het percentage hernieuwbare energie uit die in de woning wordt toegepast of opgewekt. ‘BENG-eis 2 en 3 zijn communicerende vaten. Hoe meer hernieuwbare energie je toepast, hoe minder fossiele energie nodig is.’

Aangescherpt en gedifferentieerd
De BENG-eisen worden berekend met NTA 8800, de Nederlandse Technische Afspraak, een soort norm of standaard die is afgestemd op Europese normen waardoor in heel Europa op vergelijkbare manier eisen worden gesteld. De NTA 8800 regelt ook de berekeningen van de energieprestatie en het energielabel voor bestaande bouw/renovatie. Valk: ‘De eisen voor nieuwbouw zijn op 11 juni als ‘voorhang’ naar de Tweede Kamer gestuurd. Die hadden er al moties over gestuurd en de minister heeft ook echt geluisterd naar de internetconsultatie waaraan vele partijen hier in de zaal hebben meegedaan.’ Belangrijkste punt is dat de BENG 1-eisen zijn aangescherpt en zijn gedifferentieerd naar woningtype (grondgebonden, woongebouw, skeletbouw) en naar compactheid.


Zie de beschrijving van deze video op YouTube voor een inhoudsopgave

Schilverhouding
De meeste aandacht krijgt de BENG-eis 1. De energiebehoefte van woningen en woongebouwen maar ook kantoren, scholen, winkels en zorginstellingen zijn uitgesplitst. Hoe compacter gebouwd, hoe scherper de BENG-eis 1 is (zie sheet 5). De grondslag daarvoor is de verhouding tussen het verliesoppervlak van de gebouwschil en het vloeroppervlak (schilverhouding).

Woningen met een schilverhouding tot 1,5 krijgen een BENG-eis 1 van 55 kWh/m²/jaar. Daarboven ontvangen de woningen een toeslag tot 30 kWh. Boven de schilverhouding van 3,0 loopt de toeslag in de eis zelfs op tot 50 kWh. ‘Om in die laatste categorie terecht te komen, moet je het overigens behoorlijk bont maken en een barok huis ontwerpen’, aldus Harm Valk. Voor woongebouwen ligt de knik bij een schilverhouding van 1,83. Ook skeletbouw krijgt meer ruimte in BENG-eis. Hout- en staalskelet-woningen ontberen immers thermische massa.

Uit een doorrekening van 12 al eerder voor het Lente-akkoord doorgerekende ZEN-projecten, blijkt dat veel woningen de BENG-eisen makkelijk halen. Zo niet als je de woning wilt verwarmen met elektrische radiatoren en boiler. Dan moet je forse aanvullende maatregelen treffen om BENG 2 te halen, aldus Valk.

Comfort
‘Maar we zijn hier niet op een BENG-platform, maar op het ZEN-platform’, benadrukt de BENG-expert. ‘Het draait om de integrale kwaliteit van energie, comfort en circulariteit, met hart voor de bewoners in al hun diversiteit. Comfortabele huisvesting behoort tot de basisbehoeften van de mens.’ Daarbij doemen er ook in de super-energiezuinige bouw wel vragen op. ‘Lage temperatuurverwarming zoals vloerverwarming en natuurlijke ventilatie zoals gevelroosters zijn niet per se elkaars maatjes. Dan zit je daar met je krantje op je bank en dan botst de koudeval van de gevelrooster en de koudestraling van een groot glasoppervlak precies in je leefzone met het relatief lage vermogen van je vloerverwarming. De woning voldoet wel aan het Bouwbesluit, maar niet aan de verwachtingen.’ Valk denkt dat de problemen met aandacht oplosbaar zijn door positie en type van de roosters aan te passen of het warmte-afgiftesysteem uit te breiden met LT-radiatoren of microvectoren. Andere ventilatiesystemen, zoals gebalanceerde ventilatie en de daarop voortgaande innovaties zullen ongetwijfeld tot verdere verbeteringen leiden.

Oververhitting
Een ander, nieuw probleem is oververhitting. De woningen zijn zo goed geïsoleerd dat vooral in de zomer hittestress kan optreden. Meer rekening houden in de ontwerpfase met de geveloriëntatie, woningindeling en eventueel koeling door de warmtepomp zijn oplossingsrichtingen. Het issue van de oververhitting is doorgedrongen tot de minister want binnenkort wordt een indicatiegetal voor de warmste maand juli (TO juli) verwacht als grenswaarde voor de temperatuuroverschrijding. Een temperatuursoverschrijdings-berekening kan zo nodig realistische adviezen opleveren.

Al met al zijn vele knelpunten rond BENG weggenomen en is er goed geluisterd naar de markt, ‘maar’, zegt Harm Valk, ‘bedenk dat BENG geen ontwerptool is. BENG is een bezemwagen, een vangnet. Integrale kwaliteit en comfort zijn daarmee niet vanzelfsprekend. Jullie zullen creatief moeten blijven en je verstand blijven gebruiken.’

Update [4-7-2019]
Op 3 juli zijn de BENG-eisen in het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer behandeld. De eisen zijn hiermee definitief geworden. Vanaf 1 juli 2020 gelden de BENG-eisen voor nieuwbouw.

Download de presentatie van Harm Valk.