Hoe kun je als gemeente de BENG-eisen verder aanscherpen?

Verslag van het BENG-1 webinar op 5 oktober 2021, door Henk Bouwmeester

Als de Omgevingswet ingaat, kunnen gemeenten lokaal strengere eisen stellen aan BENG 1. Leidt dat ook tot minder CO2-uitstoot? Of kun je dan beter aan andere knoppen draaien? In opdracht van de themagroep ‘Optimalisering BENG 1’ van Lente-akkoord/ZEN zijn verschillende projecten doorgerekend. Tijdens een webinar op 5 oktober 2021 gaven experts een toelichting op de verbanden tussen energieprestatie, oververhitting en de milieueffecten.

Vier samenhangende eisen
Sinds 1 januari 2021 moeten nieuwbouwwoningen voldoen aan de drie eisen voor BENG (bijna energieneutraal bouwen) en aan de eis voor TOjuli (kans op temperatuuroverschrijding). Het is een stelsel van vier eisen die nauw met elkaar samenhangen. De bijbehorende grenswaarden zijn in de bouwregelgeving vastgelegd. Bouwpartijen moeten aan alle vier de grenswaarden voldoen.

De lat hoger leggen
De grenswaarden bepalen de bezemwagen. Wie er niet aan voldoet, krijgt geen vergunning om te bouwen. Bouwpartijen die in de kopgroep willen rijden, leggen voor zichzelf de lat hoger. Als de Omgevingswet van kracht is, kunnen ook gemeenten de lat hoger leggen en bouwpartijen dwingen een tandje bij te schakelen. Aangezien de energiebehoefte van een woning wordt uitgedrukt met BENG 1, denken sommigen: ‘Hoe strenger BENG 1, hoe eerder de nieuwbouw klimaatneutraal is’. Zo eenvoudig is het echter niet. Nieman en W/E adviseurs hebben een reeks van nieuwbouwprojecten doorgerekend en tonen aan dat er een ingewikkeld verband is tussen energieprestatie, oververhitting en de milieueffecten.De drie BENG-eisen en de eis voor TOjuli hangen als communicerende vaten met elkaar samen. Een hogere prestatie op de ene indicator leidt soms tot een lagere prestatie op een andere indicator. Een nieuwbouwwoning moet aan alle eisen voldoen. Het gaat om de juiste balans.

Fictief ventilatieverlies
Het is belangrijk te beseffen dat aan BENG 1 een rekenkundige definitie ten grondslag ligt. Daarin wordt een fictief ventilatieverlies verdisconteerd (in de tekening is dat de verdikking in de gele pijl voor verwarmen/koelen). De uitkomst voor BENG 1 komt daardoor maar gedeeltelijk overeen met de werkelijke energiebehoefte van de woning. Theoretisch kan de uitkomst nooit lager zijn dan 35 tot 40 kWh/m2 (grondgebonden woningen) en 45 tot 50 kWh/m2 (appartementen). De geldende eisen van 55 respectievelijk 65 kWh/m2 liggen daar niet zo ver boven. Een kleine aanscherping van de eisen maakt dus al snel een groot verschil.



Finetunen
Het is ook belangrijk te begrijpen dat BENG 1 een optelsom is van warmte- én koudebehoefte. Goed isoleren betekent dat je de warmte niet alleen in de winter, maar ook in de zomer langer vasthoudt. Dat vergroot de kans op temperatuuroverschrijding (TOjuli). Een oplossing kan zijn de toepassing van drievoudig en zonwerend glas (g-waarde 0,45 tot 0,30). Dat isoleert goed, maar tempert de zon. Dat geeft een lagere TOjuli en beperkt de koelbehoefte in de zomer. Maar zonwerend glas beperkt ook de zontoetreding in de winter, waardoor de warmtebehoefte dan iets groter wordt. Wat precies de beste oplossing is, hangt ook af van de grootte en oriëntatie van het glas, eventuele belemmeringen en de mogelijkheden van screens. Het is allemaal een kwestie van finetunen.

Risicovol
Harm Valk (Nieman) en Pieter Nuiten (W/E adviseurs) laten zien dat BENG 1 meestal goed haalbaar is. De bottleneck is vaak TOjuli. Vooral als de eis voor BENG 1 verder zou worden aangescherpt. Bij grondgebonden rijwoningen is nog wel enige ruimte, al is ook daarvoor een generieke aanscherping van BENG 1 af te raden. Pieter Nuiten: “Je moet eerst goed kijken naar de mogelijkheden in het bouwplan.” In woongebouwen ligt het nog kritischer. Deze gebouwen hebben vaak relatief veel glas in de gevel waardoor TOjuli al snel te hoog is. Harm Valk (Nieman RI): “Het is risicovol als de gemeente zomaar aan de BENG-1-knop draait. Ik denk dat je BENG 1 alleen kunt aanscherpen als je zeker weet dat er ook koeling beschikbaar is.”


Integrale benadering
De strenge energie-eisen hebben tot doel om de CO2-emissie te beperken. In nieuwbouwwoningen wordt die echter maar voor de helft veroorzaakt door het energiegebruik, zo blijkt uit de doorrekeningen. De andere helft is het gevolg van de productie en het gebruik van bouwmaterialen. Dat betekent dat een hogere energieprestatie vooral moet worden gezocht in het ontwerp en de oriëntatie van woningen. Als strengere BENG-eisen ertoe leiden dat bouwpartijen aanvullende technische maatregelen nemen, levert dat per saldo weinig CO2-winst op. Nuiten: “Zorg voor een integrale benadering: energie, oververhitting, materiaal en geluid.”

Het gaat altijd om maatwerk
De deelnemers aan het webinar - bouwbedrijven én gemeenten - zeggen unisono dat de CO2-emissie als gevolg van nieuwbouw fors omlaag moet. Iedereen wil daaraan bijdragen. In sommige projecten kan de eis voor BENG 1 best strenger. Maar het gaat altijd om maatwerk, afhankelijk van de locatie en het stedenbouwkundig ontwerp. Is er een duurzaam warmtenet? Levert dat net ook duurzame koeling? Dat zijn kritische gegevens. Het is bovendien prettig als gemeenten de normstelling afstemmen met buurgemeenten. Bouwpartijen werken immers met doorontwikkelde concepten. Dan is het lastig als iedere gemeente andere eisen stelt.

Zoeken naar een CO2-knop
In plaats van BENG 1 kunnen gemeenten beter de grenswaarde voor BENG 2 lager stellen, oordelen de deelnemers aan het webinar. Het is nog slimmer om een grenswaarde te stellen aan de totale CO2-uitstoot als gevolg van materiaalgebruik en energie. Daar gaat het per slot van rekening om. Harm Valk: “Dat is best mogelijk, ook al zal de manier van rekenen dan opnieuw tot discussies leiden.”

Dit webinar was het laatste evenement dat in het kader van Lente-akkoord/ZEN is georganiseerd. Het programma is op 28 september 2021 feestelijk afgesloten. Alle informatie blijft gewoon beschikbaar op de website van het Lente-akkoord.

Presentatie Harm Valk
Presentatie Pieter Nuiten
Het BENG1-webinar op YouTube

Lees meer