- Lente-Akkoord 1.0
- Artikel
BENG en ZEN: scenario's voor bijna energieneutrale woningen
Dit artikel bevat mogelijk verouderde BENG-informatie. Kijk hier voor de actuele berichtgeving over BENG. |
Verslag van de plenaire inleiding 'Woningconcepten om ZEN-woningen (van bijna energieneutraal tot energieleverend) te realiseren' door Harm Valk (Nieman RI) tijdens de ZEN Platformbijeenkomst op 10 december – door René Didde
Als je kijkt naar een aantal huidige woningconcepten, zie je dat BENG en ZEN best kunnen, betoogt Harm Valk. 'Het is geen rakettechnologie, maar je moet wel goed nadenken en de beperkingen zien.'
Valk laat zien dat nieuwbouwwoningen gaandeweg steeds energiezuiniger zijn geworden. Vanaf pakweg 2008 zijn ze standaard energielabel A. 'En ook de EPC daalde gestaag, van 0,8 via 0,6 naar 0,4 nu. En steeds zeiden we 'méér kan toch echt niet', maar jawel hoor, innovatie en veerkracht in de sector maakt dat we steeds verder kunnen gaan', aldus Valk. 'Ook energieleverende woningen zijn mogelijk na 2021. BENG is eigenlijk een tussenstap naar Nul op de Meter.'
BENG indicatoren
Net als Jacqueline Hooijschuur van RVO op de eerste bijeenkomst in oktober, laat Valk zien dat de EPC spoedig zal worden vervangen door drie BENG-indicatoren.
- De energiebehoefte van een gebouw. De vraag naar warmte en naar kou en ventilatie, kortom hoe de bouwschil in elkaar zit. Dikkere isolatie, ligging op het zuiden of minder glas wordt voortaan gewaardeerd. Te vergelijken met de PHPP (passief huis) nu.
- Het primaire energieverbruik. Dat is eigenlijk te vergelijken met EPC nu. Daarin komt ook de energiedrager, bijvoorbeeld steenkool tot uitdrukking, aldus Valk. Voor woningen komen beide indicatoren voorlopig neer op 25 kWh/m2/jaar.
- De derde indicator geldt het aandeel hernieuwbare energie. Dat zal vooral het aandeel zonnepanelen, zonneboiler, warmtepomp gelden, en onder voorwaarden biomassabronnen, op restwarmte gestookte warmtenetten. De eis voor woningen komt neer op 50 procent.
BENG kent nu nog voorlopige eisen, benadrukt Harm Valk. 'De bepalingsmethode moet nog worden vastgesteld. Waarschijnlijk volgt die pas in 2018. Zo is bijvoorbeeld nog niet duidelijk of de verlichting nu een gebouwgebonden kenmerk is of bij het huishoudelijk gebruik moet worden gerekend.' Ook laat het Ministerie in 2018 een kostenoptimalisatie onderzoeken. Dit moet duidelijk maken of het betaalbaar is om aan de BENG-normen te voldoen.
Oefen nu alvast met BENGen
Ondanks deze onzekerheden kan het geen kwaad om alvast te oefenen. De BENG-score kan wel via een door Nieman gemaakt rekenblad uit EPC-berekeningen worden afgeleid. 'Bengen' gaat dat heten. Dat is precies wat Valk heeft gedaan: een hele serie woningprojecten doorgerekend naar de drie BENG-indicatoren. Hij onderscheidt twee routes. Je kan BENG halen via de installaties of via de bouwtechniek. 'Dat onderscheid is eigenlijk te kort door de bocht, want het een kan niet zonder het andere', zegt Valk. 'Een moderne installatie als een warmtepomp kan niet zonder goede schil, en een goede schil vergt ook goede installaties.'
Zal BENG tot anders ontworpen gebouwen leiden, is de grote vraag. Het lijkt van wel, blijkt uit sommige door Valk aangehaalde voorbeelden. Een tot energieneutraal gerenoveerd mini-huurhuisje zou de eisen van Welstand waarschijnlijk niet doorkomen, zegt hij. Een NOM nieuwbouwwoning toont echter een concept waarbij de zonnecellen in de gevel zijn geïntegreerd.
Warm tapwater grootste post op energierekening
Een andere constatering vooraf is dat bij een EPC van 0,4 de vraag naar warm tapwater de grootste post is op de energierekening van de woning. We douchen nu eenmaal langer onder steeds grotere stromen water. Soms is zelfs een dubbele aansluiting op het riool nodig om alle douchewater weg te sluizen. Ook goed om je rekenschap van te geven: een woning die meer energie voor ruimteverwarming vergt, is lastiger BENG-proof te maken.
Actief, Passief, Warm, Nul op de Meter
Van de grofweg vier bouwconcepten lenen zich er drie uitstekend voor BENG, voorspelt Valk. Active house hanteert een holistische visie op het gebouw en zijn bewoners met behoefte aan comfort, energie, akoestiek en aandacht voor milieu in de context van het landschap. Ook Passief bouwen is BENG-rijp: 'zonbewust ontwerpen' met glas op het zuiden (winter) en dakoverstekken (zomer), een hoogwaardige schil en actieve zonne-energie. Nul op de Meter, dat rekening houdt met de portemonnee van de gebruiker, biedt vooral perspectief in renovatie als er sprake was van een energierekening van hoger dan 110 euro per maand. 'Er zit veel kaf tussen het koren, dat nog moet worden gescheiden', zegt Valk. Ronduit negatief is hij over het vierde concept: Warm bouwen, waarin de schil wordt verwarmd. Warm bouwen is een erkende probleemoplosser voor monumenten waar geen isolatie mogelijk is. 'Het is een slecht idee voor nieuwbouw', aldus Valk.
Ook is het bij BENG en ZEN goed vooraf rekenschap te geven van de aanwezige energiedragers. Is er geen gasnet beschikbaar en welke all-electric-optie is er dan, of heerst er een verplichting om van het aanwezige warmtenet gebruik te maken?
Vervolgens passeren een groot aantal bijna energie-neutrale woningen de revue.
- Twee all-electric voorbeelden in Twente. De ene keurig met warmtepomp, zonne-PV en een goed geïsoleerde schil; de andere in Overdinkel met meer PV faalt wegens elektrische verwarming en boiler. Valk: 'Dat leidt in de winter niet alleen tot meer gebruik van kolenstroom en meer CO2-uitstoot maar ook tot hogere woonlasten voor de bewoners.'
- Een traditionele gas-infrastructuur met HR (107)-ketel en beetje PV. Keurig : EPC 0,12.
- De tuinen van Sion in Rijswijk Buiten: dateert al van 2012, maar scoort op alle drie de BENG-indicatoren goed met slechts 19 m² PV door o.a. driedubbelglas en douchewater-wtw.
- Ook de Passiefwoning Velve-Lindenhof haalt met een klein beetje PV vrolijk fluitend BENG.
- Gestapelde bouw is een lastiger onderwerp, bewijst project Vijverberg, maar het kan wel o.m. door een goede oriëntatie te kiezen.
1. Is er alle vrijheid, dan is BENG is haalbaar!
2. Een knelpunt betreft de warmtevraag (BENG-eis 1): bij een op het zuiden georiënteerd rijtjeshuis is de eis haalbaar; in alle andere gevallen is het lastiger.
3. Is er een alternatief voor PV in gestapelde bouw? Daar kom je immers altijd dak tekort, zeker in de stedelijke omgeving met beschaduwing.
Valk eindigt met een persoonlijke noot. 'Ik streef ook naar ZEN voor mezelf', zegt hij. 'Maar onze nieuwbouwwoning heeft aan de oostzijde uitzicht op een park dus daar wil ik veel (triple) glas, en op mijn werkkamer boven daarnaast ook nog licht uit het noorden. Dat maakt, samen met de ongunstige doorsnede, dat ik BENG-eis 1 niet haal. Aan de andere eisen voldoen we ruimschoots.'
Download de presentatie van Harm Valk