De Willem en De Zwijger overtuigen op alle punten

Verslag van het Symposium ‘De Willem en De Zwijger’ op 23 april in Best - door Anton Coops.

De eerste Nul-op-de-Meter appartementencomplexen in Nederland met vijf woonlagen, levensloopbestendig, betaalbaar, innovatief, natuurinclusief, creatieve samenwerking in de keten, oog voor esthetiek, circulair en biobased gebruik van materialen én er komt een mooie openbare ruimte. Vink maar af; De Willem en De Zwijger hebben het allemaal. Woonstichting ’thuis, BAM Wonen en NB Architecten realiseren aan de Willem de Zwijgerweg in Best een voorbeeldig NOM-nieuwbouw project op basis van vakmanschap en een brede visie op duurzaamheid.

Het is druk in zaal TODO in Best. Ongeveer honderd vertegenwoordigers van provincie, gemeenten, woningcorporaties, huurdersraden, energiecoöperaties en direct betrokken partijen zijn bijeen om het verhaal achter De Willem en De Zwijger te horen, en het project te bezoeken. Dagvoorzitter Luc Reusken (Manager vastgoed ’thuis) legt uit dat het symposium is georganiseerd om projectmanager Olaf van Dijk (’thuis) te ontlasten: hij werd immers overspoeld met verzoeken om informatie over het project. Het gegeven dat ’thuis in februari tijdens het Duurzaam Gebouwd Congres winnaar werd in de categorie ‘meest duurzame woningcorporatie’ zal daarbij zeker hebben meegespeeld.

Luc Reusken licht het duurzaamheidsbeleid van ’thuis toe: “Wij nemen al acht jaar lang duurzaamheid mee in alle mogelijke beslissingen. Gezien de actuele ontwikkelingen voelen we dat we daardoor nu op de top of the wave zitten. Wij denken als corporatie na over hoe de wereld er over veertig jaar uit ziet. Duurzaamheid kost geld, en het huurdersbelang staat voorop, maar we hebben dit jaar kunnen besluiten om én de huren te verlagen én het budget voor duurzaamheid te verhogen. ’thuis blijft doorgaan op de ingeslagen weg. Het motto is: aan de slag gaan, ook al weet je niet precies hoe de toekomst eruit ziet.”

Reisleider
Projectmanager Olaf van Dijk schetst de geschiedenis van het project. “In kleine stapjes zijn we van missie tot realisatie gekomen. De principes van The Natural Step zijn voor ons heel belangrijk, maar ook het uitgangspunt dat iedereen een redelijke kans op een goede woning heeft, en dat er aandacht is voor comfort en voor een toekomstbestendige samenleving.” Eerst werd bekeken of renovatie een optie was voor de twee bestaande portiek-etageflats aan de Willem de Zwijgerweg, maar met name de geluidsoverlast vormde een groot probleem. Het werd sloop-nieuwbouw. “We wilden gebouwen die er 50 jaar tegen kunnen. De eerste concrete stap was om BAM als aannemer te selecteren, omdat tijdens de uitvraag duidelijk werd dat BAM als niet ‘reisgenoot’ maar als ‘reisleider’ kon fungeren. De keuze van de architect was gebaseerd op de ambitie van Harold van de Ven (NB Architecten): hij wil alleen nog NOM bouwen. Dat sprak ons erg aan.”

Financiële puzzel
“Eigenlijk moet iedere corporatie op het punt van de financiën zijn eigen plan trekken. Wij delen ons verhaal, jullie mogen alles weten, daarin zijn we 100% transparant, maar het is niet zaligmakend”, aldus Van Dijk. Hij legt uit dat er twintig medewerkers door EANTE zijn getraind om klaar te zijn voor het beheer en de verhuur. Verder is er voor een maximale variant van de monitoring gekozen, met name om hiervan te kunnen leren. De gemiddelde basis-investering per appartement om tot een EPC van 0,4 te komen bedraagt € 164.000 en voor de stap naar NOM komt daar € 32.700 bij. Voor de individuele bodemwarmtepompen en de balansventilatie met wtw is gebruik gemaakt van ISDE subsidie. De gemiddelde huur bedraagt € 597 en daar komt een EPV van € 77 bovenop (75%). Huurders die qua energieverbruik onder de norm blijven krijgen geld terug, en als ze eroverheen gaan komt er een naheffing. “Daarmee is het project voor 49% rendabel, maar nieuwe NOM-projecten zullen een beter rendement gaan scoren, want al doende leert men”, verwacht Van Dijk.

Ervaring met NOM
Peter Poell (Projectleider BAM Wonen) legt in grote lijnen uit hoe de samenwerking is verlopen. “’thuis was op zoek naar een partner die openstaat voor vernieuwing, en voor een integrale manier van werken. BAM Wonen kan inmiddels bogen op ruime ervaring met energiezuinige projecten. Daardoor konden wij de rol van reisleider op ons nemen binnen een flexibele samenwerkingsvorm met belangrijke rollen voor diverse co-makers. BAM Energy systems bracht kennis en ervaring in vanuit Stroomversnelling projecten, en NB Architecten werd geselecteerd omdat architect Harold van de Ven ook de rol van innovator, criticus en inspirator op zich nam, wat het project zeker ten goede kwam.”

Dunne film PV
Een belangrijke co-maker is eigenenergie.net. De fraai ogende zwarte gevelbekleding, die de uitstraling van het project in grote mate bepaalt, wekt voldoende zonne-energie op om binnen een Nul-op-de-Meter concept verder dan drie lagen de hoogte in te kunnen. De dunne film PV panelen en bijbehorende aluminium draagprofielen zijn door eigenenergie.net en Insulation Solutions speciaal ontwikkeld voor De Willem en De Zwijger. Een high tech oplossing op basis van kennis uit de regio: pure Brabantse trots.

Alles overziend is Peter Poell tevreden over het verloop van de samenwerking. “Ieders expertise werd op het juiste moment ingezet. Een aanpak die heeft geleid tot innovatie en mooie nieuwe producten. Aan de andere kant werkt het ook vertragend, juist omdat je met allerlei nieuwe technieken werkt, en je soms ook een nieuw soort beslissingen moet nemen. Je moet bijvoorbeeld prestaties gaan garanderen. Maar bij een volgende project gaan we ongetwijfeld een stuk sneller.” ’thuis gaat overigens in Veldhoven aan de slag met een vergelijkbaar project, op basis van de inmiddels opgedane ervaringen.

Projectbezoek
Halverwege de middag wordt het hele gezelschap all electric naar de bouwplaats vervoerd voor een projectbezoek. Architect Harold van de Ven geeft toelichting bij een aantal technische aspecten, zoals de hoek waaronder de zwarte PV-panelen zijn geplaatst, de bijbehorende ‘knik’ naar buiten in de ruime balkons, het triple glas dat overal is gebruikt, de uitstekende kierdichtheid en de ventilatie met warmteterugwinning. Hij wijst op details als de hoogte van de dorpels, de vormgeving van het hekwerk (geïnspireerd door koelribben) en de nestkasten voor gierzwaluwen. Wethouder Marc van Schuppen (Ruimtelijke Ordening) laat weten dat de gemeente een mooie openbare ruimte gaat realiseren. Als iedereen na afloop van het bezoek terug is in zaal TODO is de sfeer daar ronduit enthousiast: de aanwezigen zijn merkbaar onder de indruk.

Beginnen waar de energie zit
Anne-Marie Spierings, gedeputeerde Energie en Bestuur van Noord-Brabant (D66), verwoordt dat gevoel in de zaal tijdens haar toespraak, en ze kijkt uiteraard ook vooruit. “Elk gebouw dat we nu niet Nul-op-de-Meter bouwen moet voor 2050 nog een keer stevig gerenoveerd worden, daarom kunnen we het beter in één keer goed doen. Zo’n 800.000 woningen moeten in totaal nog worden aangepakt in Noord-Brabant, een enorme opgave. Daarom ben ik blij dat we de nieuwbouw nu al goed neerzetten. Je kunt wel zeggen dat nieuwbouw makkelijker is dan renovatie, maar je leert er ook van. Daar is de renovatie-opgave ook bij gebaat. Ik ga de merites van dit project beslist in andere gemeenten uitdragen, want ook de rest van de regio kan hiervan leren. We beginnen met de vijf grote gemeenten, maar we gaan ook praten met andere gemeenten die bereid zijn om de schouders eronder te zetten. Je moet beginnen waar de energie zit.”

In geouwehoer…
Aan architect en inspirator Harold van de Ven de eer om de middag af te ronden. De titel van zijn presentatie is veelzeggend: de bekende oneliner “In geouwehoer kun je niet wonen” van Jan Schaefer. Van de Ven is zelf een vrij rappe prater, maar vooral ook een gedreven aanpakker. Zijn grootste kwaliteit is misschien wel dat hij de zaken integraal bekijkt en alle duurzaamheidseisen, wensen en randvoorwaarden voor dit project tot één harmonisch geheel heeft weten te smeden. “We denken inmiddels in ecosystemen. Form follows function? Nee, form follows klimaat!” Duurzaamheid is voor Van de Ven geen businessmodel, het is een verliesmodel als je het niet doet.

Tijdens de ZEN Platformbijeenkomst van 12 juni a.s. zullen Luc Reusken, Peter Poell en Harold van de Ven dit project nader toelichten.

Lees ook het LinkedIn blog Best, de Willem en de Zwijger, de “Tesla” onder het wonen van Frans Fonteijn (Directeur Zuid bij BAM Wonen bv.)

Foto's door Jan van de Ven.