Feit of Fictie: "Luchtwarmtepomp is energieverslindende airco"

Misverstanden, contradicties, vreemde theorieën. Ook in de energietransitie hebben we er regelmatig mee te kampen. In de serie ‘Feit of Fictie’ doet het Lente-akkoord een poging om misverstanden rond zeer energiezuinige nieuwbouw uit de weg te ruimen. Opmerkelijke claims worden voorgelegd aan een panel van energiezuinige experts. Zij scheiden feit van fictie. Deze keer: de luchtwarmtepomp als energieslurpende airco?

De gemeente Delft verbiedt de toepassing van de luchtwarmtepomp in de nieuwbouw in de Spoorzone. Dit vanwege de mogelijke geluidoverlast, en omdat de luchtwarmtepomp in de zomer als energieverslindende airco kan worden ingezet.

Klopt het dat een luchtwarmtepomp in de zomer als airco kan worden ingezet? Is het energiegebruik dan gelijk aan dat van een airco? Wat is het alternatief voor de bewoner, als het te warm is in de woning? De stelling waar we concreet antwoord op willen hebben luidt:

“Een luchtwarmtepomp kan in de zomer worden gebruikt als energieslurpende airco.”

Deze stelling hebben we voorgelegd aan diverse experts:

Jan Willem van de Groep (FactoryZero)
"Er zijn twee typen systemen voor luchtwarmtepompen: lucht-water en lucht-lucht. Die laatste is de traditionele airco (die ook kan verwarmen) en wordt ook wel een VRF-systeem genoemd. Je gaat dan met koelleidingen de woning in en sluit die aan op een afgifte-unit in de woning. Het is dit type systemen waar de meeste klachten over komen, omdat ze eigenlijk primair zijn geïnstalleerd voor koeling. Ze hebben als nadeel dat ze geen warm water kunnen maken, en dat de systeemkosten toch hoger zijn dan bij een lucht-water systeem."

"Een lucht-water systeem is primair bedoeld om te verwarmen en warm water te maken. Bij buitentemperaturen boven de 15 graden draaien ze hooguit 2 uur per dag op tijden die met software zijn in te stellen. Met die systemen kan ook gekoeld worden. Echter niet zoals bij een airco. Er wordt in dat geval water van een graad of 18 door de afgiftesystemen gepompt, die warmte opnemen uit de lucht. Die warmte wordt via de buitenunit afgevoerd. Voor die functie hoeft niet op vol vermogen gedraaid te worden, waardoor de geluidsoverlast zeer beperkt is bij moderne systemen. Wij verkopen de koeloptie weinig omdat we aanraden om in plaats daarvan te kiezen voor zonwering in combinatie met nachtventilatie. Dat geeft hetzelfde effect en kost aanmerkelijk minder energie."

"Overigens zou de gemeente niet een techniek moeten afwijzen maar willen voorschrijven waaraan de techniek zou moeten voldoen. De nieuwe moderne warmtepompen maken steeds minder geluid en staan ook steeds vaker op plekken waar het geluid kan worden beheerst door software of fysieke afscherming."

Harm Valk (Nieman Raadgevend Ingenieurs - tevens spreker op de ZEN platformbijeenkomst van 18 juni a.s.)
"Goede informatie over het verschil tussen een lucht-water warmtepomp en een airco (en de consequenties daarvan voor de inzet als ‘koelmachine’) heeft Jan Willem al gegeven. Mijn reactie op de stelling kan dus korter:

"Niet waar. Als de lucht-water warmtepomp al ingezet wordt als koelmachine, dan gaat het om ‘hoog temperatuur-koeling’ via het systeem dat in de winter voor de verwarming zorgt (vloerverwarming en/of speciale radiatoren). Het koelvermogen wordt daarbij begrensd omdat voorkomen moet worden dat condens ontstaat. De capaciteit is daarmee beperkt, en daardoor het energiegebruik ook."

"Effectiever is dan ook het voorkomen van opwarming, door zonwering en het slim gebruik van de ramen. Als het warm is, hou je de ramen dicht; dat is Mediterraan Wonen¹. Nog mooier zijn speciale luiken voor zomernachtkoeling: inbraakvrij en regenwerend. Die luiken kunnen de hele nacht open blijven, zodat je weer koel aan de dag begint."

Bart Vlaar (Tegnis - tevens spreker op de ZEN platformbijeenkomst van 18 juni a.s.)
Bart Vlaar sluit zich aan bij de bovenstaande reacties, en voegt hier nog aan toe:

"De keuze van het isolatiemateriaal heeft een grote invloed op het buiten houden van de hitte, oftewel de fase verschuiving. Zoals Jan Willem van de Groep ook al zei: de gemeente zou geen techniek moeten afwijzen, maar juist moeten voorschrijven waaraan de techniek zou moeten voldoen. Sterker nog: ze moeten een eindresultaat voorschrijven waarbij het vrij staat met welke techniek je dit invult. Er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden en zeker in een markt waar we nog veel moeten innoveren lijkt het me niet gewenst om op voorhand al zaken uit te sluiten. Dat inspireert niet tot het bedenken van oplossingen om bestaande technieken, zoals de lucht-water warmtepomp, verder te verbeteren."

Peter Heijboer (DWA)
"In tegenstelling tot de anderen ben ik het juist wel eens met deze stelling. Lucht-water warmtepompen zijn standaard voorzien van een koelfunctie. Bewoners kunnen via de kamerthermostaat heel eenvoudig deze koelfunctie aanzetten. Lucht-water warmtepompen produceren koude met een zelfde orde van grootte energierendement als een traditionele airco. Meestal zijn nieuwbouwwoningen voorzien van vloerverwarming. De luchtwarmtepomp moet dan ‘s zomers de hele vloermassa afkoelen voordat er wat koeleffect merkbaar is. Daar gaat best veel energie in zitten. De energiebesparing die je in de winter dankzij de warmtepomp hebt bereikt voor warmte-opwekking wordt dan in de zomer weer voor een deel teniet gedaan."

"Natuurlijk kun je met een goed bouwkundig ontwerp voorkomen dat er koelbehoefte ontstaat. Goed zonwerend glas, zonwering en eventueel nachtventilatie zijn zeker aan te bevelen. Via bouwregelgeving zal het toepassen van dergelijke maatregelen dan wel afgedwongen moeten worden. Zeker voor appartementencomplexen is buiten-zonwering kostbaar en onderhoudsgevoelig. De meerkosten die met deze maatregelen gemoeid zijn zullen door ontwikkelaars geaccepteerd moeten worden. Momenteel is dat nog niet zo. En als dan in de zomer de temperatuur in huis oploopt, worden bewoners gemakkelijk 'verleid' om de luchtwarmtepomp voor koeling in te zetten."

"Verder over geluidsproductie nog het volgende: tijdens het stookseizoen heb je bijna geen overlast van de luchtwarmtepompen. Mensen leven dan vooral binnenshuis. Maar juist op warme zomerdagen maken bewoners gebruik van de tuin. Als er dan overal om je heen zoemende warmtepompen te horen zijn, is dat al snel hinderlijk."

Reactie Jan Willem:
"Dat is volgens mij hetzelfde antwoord Peter. Het is een niet al te slimme oplossing om te koelen en zonwering helpt meer."

"Het is niet zo dat warmtepompen zomaar kunnen koelen door alleen de thermostaat te bedienen. De totale configuratie moet daar geschikt voor zijn gemaakt, inclusief sensoren die condensatie van leidingen en vloer controleren. Daarnaast kost het meer energie maar vooral ook meer onderhoud en slijtage. De levensduur neemt af met 30%. Met die argumenten kiezen veel bewoners toch voor het alternatief is onze ervaring."

Reactie Bart:
"Daar zou ik nog aan willen toevoegen dat ook lucht-water warmtepompen worden doorontwikkeld. In ons buitendeel zit niet langer een ventilator en de compressor wordt in een geluidsdichte behuizing binnen geplaatst. Dus ook in de zomer, in je tuin, zul je geen last hebben van geluidsproductie van zoemende warmtepompen."

"Kortom: sluit geen oplossingen uit, maar beschrijf waaraan het moet voldoen. Voor je het weet zijn je aannames op principes gebaseerd die door innovatie inmiddels zijn ingehaald."

Reactie Harm:
"De koelfunctie staat bij de meeste lucht-water warmtepompen niet standaard aan (in tegenstelling tot bodemwarmtepompen), maar deze is wel altijd aanwezig in verband met de ontdooi-cyclus in de winter. Over het algemeen moet er dus (bij installatie of later) een extra handeling worden verricht door de installateur. Zelfs dan moet ook de aansturing (thermostaat) er geschikt voor zijn. Wel zijn er installateurs die dat als ‘service’ standaard verzorgen. Dat vraagt dus ook om enige professionele bewustwording."

Reactie Peter:
"Misschien is dat bij bepaalde fabrikanten zo. Maar bij de luchtwarmtepompen die ik ken is de koelfunctie via het display heel gemakkelijk aan te zetten. Dat hoeft niet via een met een wachtwoord beveiligd servicemenu. Ook niet-technische bewoners hebben dit al snel ontdekt. Mijn ervaring is dat als mensen eenmaal merken dat de luchtwarmtepomp ook voor koeling ingezet kan worden, dit dan ook volop wordt gebruikt. Dit koelen is namelijk veel makkelijker dan ’s morgens voordat je naar je werk gaat de buiten-zonwering uitdraaien en in onzekerheid te leven of het die dag gaat waaien of niet."

Dick van Ginkel (Van Wijnen/Fijn Wonen)
Dick van Ginkel kan zich prima vinden in de antwoorden van Jan Willem en Harm op de primaire vraagstelling. Dick reageert allereerst op de opmerking van Jan Willem dat warmtepompen niet zomaar kunnen koelen door alleen de thermostaat te bedienen, en dat de levensduur zou afnemen:

"Dit is correct - over de levensduur heb ik nog geen feiten. En de redenering van Jan Willem en Harm is feitelijk één van de redenen waarom wij (Van Wijnen/Fijn Wonen) dit in de basis ook niet aanbieden. Of dit in de toekomst anders wordt, ligt een beetje aan de (nog door het ministerie bekend te maken, red.) temperatuuroverschrijdingseisen, ofwel BENG 4. Bouwkundige voorzieningen leveren wat betreft TCO meer op, en zullen onze voorkeur hebben. Koeling met vloerverwarming is een traag reagerend systeem (dat is deels gewenning). Als men wil koelen dan zie ik dat over het algemeen de Jaga Briza of de Jaga Strada Hybrid worden toegepast. Deze reageren sneller en hebben minder impact op het functioneren van de warmtepomp. Dan moet je wél heel duidelijk aan de bewoner uitleggen dat het elektra-verbruik over het gehele jaar gezien serieus zal toenemen. Als je het kostentechnisch bekijkt zullen er mijns inziens eerder bouwkundige maatregelen worden genomen."

"Het geluidsaspect is ook een discussie die maar terug blijft komen. Binnen Van Wijnen/Fijn Wonen hebben we inmiddels meer dan 550 woningen gerealiseerd met een lucht-water warmtepomp systemen. Hierover is één klacht binnengekomen van een bewoner die gevoelig was voor een bepaalde resonantie. Als een lucht-water warmtepomp van 200 liter helemaal leeg is, staat deze (afhankelijk van de buitentemperatuur) maximaal 2 uur te draaien. Afhankelijk van de sturing zal hij gelijk gaan bijverwarmen of ’s nachts. Douchen is een activiteit die meestal ’s ochtends vroeg of ’s avonds plaatsvindt en dat zijn over het algemeen de tijdstippen dat je niet buiten zit."

"De apparaten die je dan wel hoort zijn de ouderwetse 'echte' airco units die hier en daar strak op de gevel zijn gemonteerd. De laatste jaren zijn er complete nieuwe buitendelen op de markt gekomen, die echt aan geluidsreductie hebben bijgedragen. Ten slotte is de positie van het buitendeel wel van belang: zorg dat het geluid van de woning of het terras af straalt."

Noot
Mediterraan wonen: je houdt je huis koel in de zomer door ‘mediterraan’ te gaan wonen. Sluit bij tropische temperaturen (boven de 24 graden) ramen en gordijnen en doe de zonwering naar beneden. Zet ’s avonds of ’s nachts als de buitentemperatuur is gezakt de ramen tegen elkaar open zodat de woning afkoelt.