Harm Valk op ZEN bijeenkomst: "BENG is komende maanden 'ezeltje prik'"

Verslag van de plenaire sessies tijdens de ZEN Platformbijeenkomst op 11 september 2018 – door René Didde.

Op 11 september komen op buitenplaats Sparrendaal in Driebergen ongeveer 80 mensen bijeen voor een ZEN Platformbijeenkomst. Het platform, met deelnemers van Bouwend Nederland, NVB, Aedes en NEPROM, bestaat nu drie jaar, en het Lente-akkoord bestaat alweer tien jaar. “De laatste bijeenkomsten stonden in het teken van de actualiteit van aardgasvrij”, zegt NEPROM-directeur Jan Fokkema. “Dat staat nu hoog op de agenda, zowel in de politiek als bij bouwprofessionals en burgers. Vandaag ligt de nadruk op de ontwikkelingen met de BENG-regelgeving, open warmtenetten en onder meer gezondheid en ventilatie.”

De deelnemers aan het ZEN Platform streven naar Zeer Energiezuinige Nieuwbouw. “Dat is het spectrum van bijna energieneutraal tot energieleverend”, zegt programmaleider Claudia Bouwens. “ZEN gaat niet alleen om techniek, maar heeft de bewoners als uitgangspunt, met naast energiezuinig kernbegrippen als betaalbaar, comfortabel en gezond.” Vanaf 2020 is het wettelijk verplicht dat nieuwbouw in Nederland niet alleen aardgasvrij maar ook BENG (Bijna Energieneutrale Gebouwen) is.

Bouwens meldt dat intussen 57 deelnemers aan het ZEN-platform 79 ZEN-projecten hebben ingediend. “In totaal gaat het om 2872 woningen, waarvan er minstens 1000 BENG zijn. Aan de ingediende projecten kun je zien dat BENG ingewikkeld is, maar dat het vooral in rijwoningen te doen is”, aldus de projectleider. De RVO-database bevat 71 ZEN-projecten waarvan er 37 aardgasvrij zijn.

Naast ervaring opdoen in bouwprojecten, ontwikkelt het ZEN Platform ook kennis. Factsheets en brochures zijn de concrete producten van deze kennisontwikkeling. De brochure Alternatieven voor aardgas (maart 2018) is inmiddels 6000 maal gedownload. Recent verschenen publicaties zijn de factsheet 'Hoe werkt de EPV', de brochure 'Switch naar aardgasvrij, wat te doen met woningen in de pijplijn', en de handreiking 'Wonen zonder aardgas' ten behoeve van bewonerscommunicatie. “Die laatste is gemaakt als Word-document, zodat u dit kunt knippen en plakken en in uw bewonerscommunicatie kunt gebruiken.” De tekst is geschreven met input van VEH, NVM en Milieu Centraal. Ook berekende adviesbureau DWA de kosten van diverse aardgasvrije opties, inclusief Infraroodverwarming.

BENG-update door Harm Valk (Nieman RI)
Harm Valk, vrijwel altijd vaste spreker op de platformbijeenkomsten, schotelt een update voor van de bijna uitgekristalliseerde BENG-regelgeving: de BENG-eisen en NTA 8800 (Nederlandse Technische Afspraak), die de huidige NEN 7120-norm moet vervangen. BENG gaat in 2020 de EPC (uit 1995) vervangen. BENG komt voort uit de Europese richtlijn Energieprestatie van Gebouwen (EPBD). “Daarmee komt een einde aan allerlei compensatieregelingen en correctiefactoren op het gebied van energiegebruik, energierendement en energie-opwekking”, zegt Harm Valk. “Het energiegebruik en de energiebehoefte in de woning worden uit elkaar getrokken in twee aparte eisen die per vierkante meter voor de woning gaan gelden. En de toepassing van hernieuwbare energie heeft het tot een aparte, derde BENG-eis gebracht, die meer omvat dan alleen PV.” Verder is er ook een nieuwe rekenmethode in ontwikkeling, de NTA 8800, gebaseerd op de vorig jaar gepubliceerde CEN-EPB-normen.


Aan de 'voorkant' van de woning gaan BENG-eis 2 over het primaire energie-verbruik van de woning (aardgas, plus fossiel deel in de warme) en BENG-eis 3 over het hernieuwbare aandeel energie. Aan de achterkant verwoordt BENG-eis-1 de energiebehoefte van de woning (koeling, verwarming). Valk: “BENG2 en BENG3 zijn communicerende vaten. Als je 100 procent hernieuwbare energie aanbrengt in BENG3 (energieneutrale woning), dan is BENG 2 nul.”

NTA 8800 binnenkort digitaal beschikbaar
Vermoedelijk nog deze maand wordt de NTA 8800 digitaal gepubliceerd. “Dat is taaie kost”, weet Valk. “Belangrijker nog is dat de in 2015 gepubliceerde voorgenomen BENG-eisen 25 kWh/m² voor BENG1 en 2 en 50% voor BENG3 worden vervangen door de definitieve eisen.” De voorgenomen eisen zijn gebaseerd op energie-concepten waarmee destijds de vooroplopende partijen bij nieuwbouw al bouwden, en op de oude NEN7120. Momenteel wordt een kostenoptimaliteitsstudie uitgevoerd. Hierbij wordt conform de nieuwe methode NTA8800 en de Europese voorgeschreven rekenmethode gekeken waar het kostenoptimum ligt. Dit vormt de basis voor de definitieve BENG-eisen. Bij deze studie is een begeleidingscommissie betrokken, bestaande uit verschillende partijen zoals Uneto VNI, NEPROM en Bouwend Nederland. De verwachting is dat er eind 2018 inzicht is in de nieuwe eisen. Ook vindt er een 'inijking' plaats voor de bestaande bouw waarin de BENG-indicatoren in de energie-index (labels) worden verwerkt. Tenslotte gaan softwarebedrijven aan de slag en komen de softwarepakketten in 2019 beschikbaar. Op 1-1-2020 moet alles zijn geregeld.

Kortom, de voorgenomen eisen kunnen veranderen. “De kostenoptimaliteitsstudie heeft invloed op de eisen, waardoor we nu nog niet de definitieve hoogte van die eisen weten.Het goede nieuws is dat er naar jullie kritiekpunten is geluisterd. Dat betekent wel dat tot eind november het voor degenen die al met BENG aan de slag zijn, echter een beetje 'ezeltje prik' zal zijn”, denkt Valk. Hij geeft daarom het advies om geen harde afspraken (meer) te maken op basis van de voorgenomen eisen uit 2015.

Publieke en open warmtenetten met Henk Monshouwer (Alliander DGO)
Onder de intrigerende titel 'Publieke en Open Warmtenetten' breekt Henk Monshouwer (foto) van Alliander DGO een lans voor een publieke en opengestelde aardgasvrije energie-infrastructuur die op duurzame warmte is gebaseerd. “Op wijk en buurtniveau ziet netwerkbedrijf Alliander DGO het als haar maatschappelijke opdracht deze netten voor meerdere energieleveranciers toegankelijk te maken en tegelijk te zorgen dat het voor gebruikers betaalbaar, betrouwbaar en bereikbaar is”, aldus Monshouwer. “Samen duurzaam lokale warmte uitwisselen is het motto”, zegt hij. Dat is een mooi streven. “Maar er zijn veel verschillende stakeholders met uiteenlopende belangen en ook zijn individuele keuzes niet altijd goed voor het collectief”, beseft hij.

Er zijn veel duurzame bronnen voor een lokaal wijk- of buurtnet. Zonnecollectoren (PV-thermisch), Warmte-koude-opslag, indien beschikbaar geothermie, lokale restwarmte van bijvoorbeeld een datacenter, en thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) en uit afvalwater (TEA). “In principe moeten meerdere partners met deze duurzame bronnen allemaal aan een dergelijk open warmtenet kunnen leveren. Soms kan dat zonder problemen allemaal tegelijk. Andere keren moet onderlinge competitie de meest voordelige bron opleveren”, aldus Henk Monshouwer. Hij sluit ook teruglevering door eindgebruikers vanuit hun gebouwen aan een buurtnet zeker niet uit.

Hoog-, midden of laagtemperatuurnetten zullen afhankelijk van de situatie naast elkaar bestaan, al zal hoge temperatuur steeds meer industriële toepassingen dienen. “De retourwarmte (pure restwarmte) daarvan kan dan huishoudens in de al bestaande stedelijke omgeving van warmte voorzien.”

Monshouwer rept van vijftig à zestig projecten in Nederland, waar Alliander DGO bij is betrokken, zoals in Nijmegen (Waalsprong, Lent en Oosterhout). Ook in Hengelo en Haarlem werken gemeente, projectontwikkelaars, woningcorporaties, en steeds vaker lokale energiecoöperaties goed samen om de collectieve warmtevraag voor nieuwbouw of renovatie aardgasvrij met lokale publieke en open warmtenetten te vervullen.

Vreemd genoeg zijn er volgens Monshouwer de minste opengestelde warmteprojecten in de provincies Zuid-Holland en Utrecht. Bijzonder is de komende tijd de ontwikkeling van het project in Buiksloterham (Amsterdam-Noord). Daar worden 3500 appartementen gebouwd. “Een van de eerste Zeer Lage Temperatuur-buurtnetten vindt plaats in samenwerking met Waternet met meerdere WKO-monobronnen en thermische energie uit een zijtak van het IJ”, meldt Monshouwer. Daar worden tot 2020 al 550 woningen op aangesloten. De potentie is 2200 woningen en appartementen. Alliander DGO doet het beheer voor een periode van minstens dertig jaar.

Henk Monshouwer schetst een warmtetoekomst met concurrentie. Dan hoeft het vastrecht, dat in veel bestaande aardgasgestookte private warmtenetten een pijnpunt is, niet per se hoog te zijn. “We kunnen als publiek netwerkbedrijf de private belangen van warmteleveranciers met elkaar in concurrentie brengen, waardoor het vastrecht en gebruikstarief marktconform wordt. Ook kunnen retourleidingen en bypasses op slimme wijze in optimaal gebruik van de warmte voorzien. Booster warmtepompen kunnen desgewenst voldoende warm tapwater leveren.”

Alliander DGO verzorgt Masterclasses voor gemeenten, woningcorporaties en lokale energiecoöperaties. Ook de deelnemers aan het ZEN-platform kunnen hier gebruik van maken. U kunt uw interesse voor deelname kenbaar maken via info@allianderdgo.nl.

Verslagen deelsessies
De huidige NEN norm voor ventilatie voldoet niet. Marco Hofman (ISSO, voorzitter NEN ventilatie) zoekt ventilatiespecialisten in de bouw die mee willen denken over een betere norm.

Van installaties in losse componenten naar een plug en play motorblok. Menso Oosting (directeur Fijn Wonen) over de aanpak van Van Wijnen om tot een kant-en-klaar installatieblok voor Fijn Wonen te komen.

Hoe buffer je energie gedurende het jaar? RWS en Marsaki hebben al in meerdere woningprojecten het IJs van Columbus toegepast. Patrick Harting (Marsaki) vertelt over de ervaringen.

Kennissessie met Willem Koppen over de gezonde en comfortabele woning. Het NeroZero-lab is zijn derde proefwoning in Heerhugowaard.

Kennissessie BENG en hoogbouw. Jop van Buchem (Mitros) en Dennis Kuijt (Heijmans) over het BENG appartementengebouw Terwijde Zuidoost Utrecht, 4 en 9 hoog, met luchtwarmtepompen en elektrische radiatoren.

Kennissessie met finalisten Mitros Gezondheidschallenge. Met oplossingen voor de nieuwbouw. Pitches onder anderen door: Eric Willems (Huygen Installatie Adviseurs) met GEMI, de Gezond Wonen Coach. Jelmer de Jong (Brink Climate systems) en Niels Götz (5plus1) met Aangenaam Binnen zonder zorgen. Nico Blaauw (Trebbe) en Marius van Zanten (Buva) met Gemakkelijk gezond ventileren. Edward Hissink (fresh-r), met fresh-r: Gezond binnenklimaat zonder energieverlies in nieuwbouw, ook voor pre-fab.