TOjuli ontrafeld

Verslag van de bijeenkomst van de ZEN Themagroep Oververhitting op 30 oktober 2020, door Henk Bouwmeester

Een wettelijke grens aan de kans op temperatuuroverschrijding in nieuwe woningen is een goeie zaak, zo oordelen de deelnemers aan de ZEN Themagroep Oververhitting. Maar er is te weinig tijd om de effecten van de TOjuli-systematiek goed te doorgronden. Op 1 januari 2021 wordt deze nieuwe indicator van kracht, maar er zijn nog veel knelpunten. De themagroep heeft zich ten doel gesteld de TOjuli te ontrafelen en de effecten beter te doorgronden.

Stoplichtindicator
Bij grondgebonden woningen volgt de berekening van TOjuli uit de BENG-berekening. Bij appartementen wordt BENG voor het gehele gebouw berekend terwijl TOjuli per appartement wordt berekend. In een appartementengebouw moeten de gegevens dus ook per appartement worden ingevoerd. De TOjuli wordt per oriëntatie bepaald, waarbij de hoogst berekende uitkomst maatgevend is. De indicator geeft aan of het risico op oververhitting aanvaardbaar is of niet. Is het TOjuli-getal 1,2 of lager, dan is die kans acceptabel. Is het getal groter, dan is het risico te groot. En zoals een stoplicht niet heel erg op rood kan staan, kan de overschrijding van de grenswaarde van TOjuli ook niet heel groot zijn. Het is ja of nee.

Indicator voor standaardsituaties
De indicator geeft de kans op temperatuuroverschrijding slechts globaal aan. WE Adviseurs heeft met een correlatieberekening laten zien dat het getal die kans in veel situaties redelijk voorspelt. En omdat het eenvoudig is om TOjuli te berekenen, wordt deze indicator in de regelgeving verankerd. De eerste ervaringen wijzen erop dat de indicator goed werkt bij standaardsituaties zoals tussenwoningen. Maar bij veel andere woningen gaat het nogal eens mis. Zo is bij woningen met een blinde kopgevel (zie foto) de TOjuli al snel groter dan 1,2 terwijl de kans op temperatuuroverschrijding in werkelijkheid toch beperkt is. Ook in appartementen blijkt de TOjuli lang niet altijd een correcte voorspeller te zijn. Verder verdienen vrijstaande woningen, twee-onder-één-kapwoningen en woningen die zijn aangesloten op stadsverwarming een meer nauwkeurige temperatuuroverschrijdingsberekening.

Luchtdicht bouwen?
Een opmerkelijke uitkomst van de doorrekening van voorbeeldprojecten is dat een hoge luchtdichtheid (lage qv,10-waarde) leidt tot een hogere kans op temperatuuroverschrijding (hogere TOjuli). Dat is opmerkelijk, omdat een hogere luchtdichtheid leidt tot een betere waarde voor BENG 1 en BENG 2. BENG en TOjuli werken elkaar op dit punt dus tegen.

Actief koelen met een warmtepomp
In een woning met actieve koeling wordt TOjuli automatisch op 0,0 gesteld. Als er actieve koeling is, is de kans op temperatuuroverschrijding immers beperkt. Let wel: het energiegebruik van de actieve koeling telt mee in de berekening van BENG 2. Ook passieve koeling met een bodemwarmtepomp wordt in dit verband aangemerkt als actieve koeling. Een buitenluchtwarmtepomp ook, maar dan moet bij het invoeren van gegevens voor de BENG-berekening de koelfunctie worden aangezet. De uitkomst van BENG 2 gaat dan omhoog. Sommige woningen hebben alleen op de begane grond vloerverwarming op basis van een bodemwarmtepomp. De verdieping heeft dan bijvoorbeeld verwarming met IR-panelen. In dat geval bestaat de woning uit twee rekenzones. TOjuli op de begane grond is automatisch 0,0 terwijl die voor de verdieping apart moet worden berekend.

Adiabatische koeling
Over andere vormen van koeling bestaat nog onzekerheid. Zo zijn er nogal wat aanbieders van koelsystemen met een te lage capaciteit. Een voorbeeld is adiabatische koeling via de wtw-unit van balansventilatie. Zo’n systeem werkt prima, alleen de capaciteit is vaak te klein om de kans op oververhitting effectief te beperken. Er wordt nog gewerkt aan normstelling van de capaciteit van koelsystemen in relatie tot de NTA8800.

Zeker voor onzeker
Deelnemers aan de themagroep zijn bang dat veel bouwpartijen de TOjuli-indicator te ingewikkeld vinden. Door alle haken en ogen kiezen zij het zekere voor het onzekere. Zij installeren bij voorbaat een systeem voor actieve koeling, ook al leidt dat tot een hoger energiegebruik. Ook zonwerend glas zal vaker dan echt nodig worden toegepast.

Dynamische warmteberekening
Een tweede belangrijke kanttekening is, dat TOjuli alleen een controle-instrument is en zeker geen ontwerpinstrument. Wie in het ontwerpstadium meer wil weten over het warmtegedrag van een woning, moet daarvoor een dynamische warmteberekening maken. Zoals een gewogen temperatuuroverschrijdingsberekening (GTO). Zo’n berekening geeft inzicht in het temperatuurverloop over de dag en de seizoenen en biedt daarmee handvatten voor het ontwerp. Een GTO-berekening is bovendien geldig bij de vergunningaanvraag. Uit deze berekening moet dan blijken dat het aantal GTO-uren niet groter is dan 450. Ook als TOjuli de grenswaarde overschrijdt.

Houtbaar
TBI Woonlab heeft Houtbaar ontwikkeld: een modulair woningbouwsysteem op basis van houtbouw. De eerste prototypes zijn in productie en worden binnenkort gemonteerd. Doorrekening leidt echter tot een overschrijding van de TOjuli, ook na toepassing van een reeks van maatregelen, zoals zonwering en zonwerend glas. Een GTO-berekening geeft echter wel een uitkomst van minder dan 450 uur.
Bouwenergiemodel (BEM)
Witteveen + Bos ontwikkelt het Bouwenergiemodel (BEM) waarmee TBI Woonlab de prototypes van Houtbaar heeft doorgerekend. Het BEM werkt volgens een GTO-berekening en presenteert een 3D-model van de woning dat laat zien waar en wanneer de temperatuur oploopt. De ontwerper kan met het BEM het ontwerp aanpassen en de effecten op het warmtegedrag van de woning in beeld brengen. Hij kan bijvoorbeeld overstekken toevoegen en de grootte en oriëntatie van ramen veranderen. Het BEM werkt, maar wordt door Witteveen+Bos en TBI Woonlab nog verder geoptimaliseerd. Binnenkort is het voor de bouwwereld beschikbaar.

Do’s en don’ts
De themagroep Oververhitting komt twee tot drie keer digitaal bijeen om doorrekeningen en dilemma’s te bespreken en aanbevelingen voor aanscherping van de regelgeving te doen. De tweede bijeenkomst is op vrijdagmorgen 27 november van 10:30 tot 12:30 uur. Het eindproduct is onder andere een factsheet met do’s and don’ts voor ontwikkelaars, bouwers en adviseurs. Einddoel is dat we handvatten hebben om energiezuinige woningen te bouwen die ook in de zomermaanden een goed wooncomfort opleveren.

Deelnemen aan de themagroep
Voor bouwexperts is het mogelijk om nog aan te sluiten bij deze themagroep. U kunt zich hier aanmelden.

Datum: de tweede bijeenkomst vindt plaats op vrijdagmorgen 27 november van half 11 tot half 1.
Locatie: digitaal via Teams.
Trekker/gespreksleider: Claudia Bouwens, Lente-akkoord.

Harm Valk (Nieman RI) licht diverse berekeningen van appartementengebouwen toe. Bram Gubbens (Hoedemakers) licht een casus toe. Wilt u ook iets inbrengen? Neem dan contact op met Claudia Bouwens.