Ventilatie tussen de oren krijgen

Ventilatie 800Verslag op basis van vijf bijeenkomsten van de ZEN themagroep ‘Ventilatie’ op 27 juni, 5 september, 14 november 2016, 30 januari en 3 april 2017. Deelnemers aan deze themagroep zijn werkzaam bij: ISSO, VLA, Nieman RI, Milieu Centraal, VACpunt Wonen, BZK en RVO.nl. Voorzitter: Claudia Bouwens, Lente-akkoord. Verslag: René Didde.


Gebaseerd op een steekproef uit 2007 is in bijna 70 procent van de woningvoorraad in het geheel geen ventilatie aanwezig en is men aangewezen op het openzetten van de ramen, of is er sprake van ventilatieroosters in combinatie met een afvoerkoker of schoorsteen die op natuurlijke trek zou moeten werken (‘natuurlijke’ ventilatie, type A).

Bijna 30 procent van het woningbestand beschikt over mechanische ventilatie, dat wil zeggen meestal toevoer van verse buitenlucht via roosters in de gevel en mechanische afvoer van de vuile binnenlucht via ventielen (type C). Ongeveer 2 procent van de woningen heeft balansventilatie (type D, in diverse varianten, al dan niet gestuurd door CO2-sensoren en voorverwarming van de koude buitenlucht met de af te voeren warme binnenlucht). In nieuwbouw wordt momenteel in de helft van de gevallen type C en in de andere helft type D in de woning aangebracht.

Doel van de bijeenkomsten
Doel van deze themagroep is om bewustzijn te bewerkstelligen bij de woonconsumenten, zodat ze weten waarom het belangrijk is om de (steeds vaker goed geïsoleerde) woning te ventileren. Ze moeten vervolgens handreikingen en handelingsperspectief krijgen over hoe ze moeten ventileren. De ZEN-werkgroep treft de voorbereidingen voor een 'dag van de binnenlucht', later dit jaar. Daar wordt kennis en nieuwe inzichten gedeeld én getoond in demonstraties voor een grote groep van professionals maar ook voor woonconsumenten.

Ook bij de professionals (leveranciers van ventilatiesystemen, installateurs) is de kennis allerminst eenduidig. Ventilatie-adviseurs geven vaak uiteenlopende adviezen. Voor bouwende bedrijven en ontwikkelaars is ventilatie geen issue, laat staan bij makelaars en woningcorporaties. ‘Voor duizend euro extra krijgt u een perfect binnenklimaat’, is een optie die niet voorkomt in de communicatie van de bouwketen. Ook in het beleid en in de politiek is er vooralsnog weinig aandacht voor.

Dat komt doordat binnenlucht een onzichtbaar probleem is. De lucht in de woning wordt door bewoners niet met gezondheid geassocieerd, blijkt uit onderzoek in opdracht van leveranciersorganisatie VLA. Ventilatie krijgt pas aandacht als het te laat is, namelijk als mensen ziektebeelden als longaandoeningen vertonen door slecht werkende of slecht gebruikte ventilatie. Volgens VLA voldoet 90 procent van systemen in nieuwe woningen niet direct aan de eisen.

Kortom, aan ventilatie wordt nog weinig waarde gehecht. En dat moet veranderen. Het Lente-akkoord heeft de ambitie om bij huurders en kopers de do’s en don’ts van een goed geventileerde woning binnen twee jaar tussen de oren te krijgen.

Waarom ventileren – de feiten
Ventilatie levert de woonconsument veel op. Een goed geventileerde woning is gezonder, maakt de bewoners energieker en productiever. Mensen zijn minder vaak ziek, slapen beter en verzuimen minder op hun werk. Gezonde lucht is een primaire levensbehoefte, maar krijgt veel minder aandacht dan gezond voedsel en kwalitatief goed water.

Aandacht voor binnenlucht in de woning is broodnodig. Want de kwaliteit van de binnenlucht in een moderne woning is veel slechter dan we denken. We associëren fijnstof met autoverkeer en industrie, maar de concentraties aan fijnstof binnenshuis zijn vele malen hoger dan buiten. Niet alleen de hinderlijke lucht van spruitjes, maar vooral de zeer kleine deeltjes die vrijkomen bij bakken en braden (koolstofhoudende deeltjes, ‘black carbon’) zijn schadelijk. Het bakken van spekpannenkoeken is volgens TNO-onderzoek zo’n beetje het ergst… Maar ook het branden van kaarsen en waxinelichtjes, de stofzuiger en de schadelijke emissies uit bouwmaterialen, meubels, vloerbedekking en – gek genoeg – ook luchtverfrissers in de woning spelen ons parten.

Goed om te weten: op meer dan 95 procent van de plekken in Nederland is de buitenlucht doorgaans schoner dan in de woning. De resterende 5 procent ligt vooral langs drukke wegen. En daar is de buitenlucht aan de achterzijde van het huis al een stuk beter. De relatief schone buitenlucht moet naar binnen worden gehaald om de vervuilde binnenlucht weg te ventileren.

De kosten van fijnstof
De effecten hebben ook een economische impact. De bedreiging van inferieure binnenlucht wordt uitgedrukt in DALY, disability adjusted life years, zeg maar een maat voor het totale verlies aan gezonde levensjaren. Fijnstof (kleiner dan 2,5 micrometer, PM 2,5) levert 1000 DALY per 100 duizend inwoners op, gemiddeld enkele dagen tot een maand per persoon. En dat kost de BV Nederland ongeveer € 550 per woning per jaar aan ziektekosten en arbeidsverzuim, aldus een schatting van TNO. Anders gezegd: ongezonde, slecht geventileerde binnenlucht in het Nederlandse woningbestand kost bijna 4 miljard euro per jaar. Uitgedrukt in DALY hebben de effecten van fijnstof met deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (tienduizendsten millimeter) in de woning een tien keer grotere impact dan meeroken en is het 100 keer erger dan het beruchte koolmonoxide. Aan dit laatste ga je acuut dood. Maar het komt veel minder vaak voor.

Deskundigen zien het gebrek aan ventilatie in woningen als een sluipmoordenaar die stilletjes tal van gezondheidsklachten veroorzaakt; ook in moderne, goed geïsoleerde huizen. Het vreemde is dat de bewoner, bij gebrek aan informatie en uit gewoonte intuïtief vaak verkeerde maatregelen neemt. Bij een ervaren discomfort zoals tocht in de nek vanwege een rooster, sluit men het rooster permanent, in plaats van stoel of bank te verplaatsen, als daar tenminste ruimte voor is. Op hete dagen gaan de ramen open waardoor het binnen te warm wordt en het binnenklimaat verslechtert.

Wat is ventileren?
Ventileren is het voortdurend verversen van vervuilde binnenlucht door verse buitenlucht. Ventileren moet daarom 24 uur per dag. De ventilatievoorzieningen moeten dus standaard openstaan: roosters open en mechanische ventilatie aan. Ook de openingen onder de binnendeuren moeten vrij zijn. Voor een goed binnenklimaat moet lucht namelijk kunnen stromen. De mechanische ventilatie moet bij afwezigheid van de bewoners op stand 1, bij aanwezigheid op stand 2 en bij koken en douche op stand en laat 'm een tot twee uur nadraaien.

Ventileren is allerminst hetzelfde als ‘luchten’. Luchten doe je vooral om te hoge temperaturen tegen te gaan en verf- en etensluchtjes af te voeren door het raam open te zetten, spuiventilatie in jargon. En als er meerdere ramen zijn, moeten ze tegen elkaar opengezet. Dat hoeft niet langer dan een kwartiertje. Ook als je thuiskomt na het werk kan het prettig zijn even te luchten. Veel mensen hebben permanent een slaapkamerraam open staan. Zo’n open slaapkamerraam ’s nachts is prettig en geen probleem, mits er een oplossing is voor ‘groot gespuis dat pikt en klein gespuis dat prikt’.

Je houdt je huis koel in de zomer door ‘mediterraan’ te gaan wonen. Sluit bij tropische temperaturen (boven de 24 graden) ramen en gordijnen en doe de zonwering naar beneden. Zet ’s avonds of ’s nachts als de buitentemperatuur is gezakt de ramen tegen elkaar open zodat de woning afkoelt.

Hoe om te gaan met ventilatie (voor professionals)
• Communiceer niet tijdens de oplevering over waarom en hoe van ventilatie, maar begin een paar maanden daarna. In de begintijd heeft de nieuwe bewoner andere kopzorgen en prioriteiten.
• Niet alleen ventilatie in nieuwbouw is belangrijk, ook bij(renovatie van) de bestaande bouw is het een aandachtspunt.
• Neem het soort ventilatiesysteem op in de communicatie over een te (ver)kopen woning. NVM gaat dit voortaan doen.
• Ontwerpers en bouwers zouden bij de woningontwikkeling roosters op logische plekken moeten aanbrengen waar ze geen tochtklachten veroorzaken, dus ‘in de loop’ en niet boven een opstelplaats voor een zithoek.
• Een gezonde, goed geventileerde ZEN-woning is een selling-point voor bouwende ontwikkelaars en deelnemers aan het ZEN-platform.
• MilieuCentraal, VACpunt Wonen en de Woonbond, VEH en VLA hebben sinds 2013 een gezamenlijk informatiepunt ventilatie.
• Actieve en bewuste consumenten weten de webpagina’s te vinden. MilieuCentraal registreerde in 2015 ongeveer 78 duizend reguliere bezoeken (van de drie miljoen) over dit onderwerp. Ventilatie staat in de top tien maar scoort lager ten opzichte van energiebesparing en zonnepanelen.
• Bewoners moeten een handelingsperspectief hebben en zelf iets aan verbetering van de ventilatie kunnen (laten) doen.

Op maandag 12 juni komt de themagroep weer bijeen.