De Nijs leert hoe je in CLT bouwt

Auteur: Paul Diersen

Vijf torens komen er in totaal. Vier van 6 bouwlagen hoog, eentje van 12 hoog. Totaal aantal woningen: 204, verdeeld over zes woningtypes. Voor drie van de meest voorkomende woningtypes heeft de ontwikkelende bouwer nu een mockup gebouwd op de hoek van de West- en Zuid-Tangent in Heerhugowaard – tevens de locatie waar vanaf 2023 de zes appartementengebouwen zullen verrijzen. “Deze mockups vormen nu een kwart van de omtrek van een gebouw”, zo illustreert projectontwikkelaar Niek Schaap de schaal. “Als je dit blokje nog drie keer tegen elkaar aanzet, heb je straks de omtrek van één torentje.”

Houtbouw – zeker CLT – is een populaire maar voor veel bouwers ook nieuwe ontwikkeling. “Mockups maken biedt ons de kans om te leren: hoe bouw je in CLT? Waar loop je tegenaan? En wat kunnen we straks op grote schaal verbeteren in proces, materialisatie en volgordelijkheid”, legt hij uit.

Vloervarianten

Treffend voorbeeld: een van de voornaamste aspecten die De Nijs test op het gebied van materialisatie is de vloeropbouw. Er zijn drie systemen toegepast in de proefwoningen.

Het eerste is de CLT-vloer met daarop schuimbeton, isolatie, een tackerplaat voor de vloerverwarming en als afwerking een anhydrietvloer. “Daarmee hebben we gezien dat we ruim aan het Bouwbesluit voldoen, maar het is twee keer nat – eerst schuimbeton en dan anhydriet – in een droogbouwsysteem. Dat staat haaks op elkaar, dat wil je eigenlijk niet.”

Optie twee is een opbouw met zandcement – “dus nog één keer nat” – en dan een honingraatplaat met split, isolatie en daarbovenop een gipsvezelplaatvloer.

De derde opbouw betreft een vloersysteem uit Zweden, dat lijkt op het principe van een computervloer. “Het staat op pootjes en ribben. Daartussen ligt de isolatie en daaroverheen zit een plaat met vloerverwarming en een afwerkvloer. Dit systeem is volledig droog. Het zou heel mooi zijn als dit lukt. Vanuit het idee van losmaakbaarheid, precies.”

TNO test de variaties in vloeropbouw op aspecten als trillingen en geluid. Schaap: “Ik denk dat dit hét vraagstuk van CLT-bouw is op dit moment: hoe ga je het oplossen met de vloeren? En dan bij voorkeur in een droog systeem.”

Keuzes in ontwikkeling

De Nijs had bij de ontwikkeling van Tangent – Woodstone als uitgangspunt om alles in CLT te doen. “Dus ook de liftkern en trappenhuis en de begane grondverdieping.”

Op de begane grond is evenwel een concessie gedaan. De bergingen en de technische ruimte in hout uitvoeren, bleek lastig. Daarom is gekozen voor kalkzandsteen en beton. Schaap: “Vanaf daar naar boven toe is alles CLT. De trappen en de liftkernen lopen wel helemaal door tot op de begane grond.”

Een andere keuze die moest worden gemaakt vanuit de brand- en geluidopgave: welk hout blijft in het zicht? Dat zijn de plafonds geworden. Alleen in de middenkern van de woningen – de halletjes en de gang – zijn verlaagde plafonds aangebracht zodat daarboven ruimte is voor installatieleidingen.

De wanden van de woningen zijn dus geen zichtwerk. Hier zijn voorzetwanden geplaatst. “Om dan ook je geluid en brand goed georganiseerd te houden”, zegt Schaap. “In deze combinatie is het echt fantastisch dat de plafonds in het zicht blijven. Ik zou hier zo willen wonen.”

Uitvoering

De mockups geven De Nijs verder de mogelijkheid om alle details aan de gevel en de binnenzijde te beproeven en te optimaliseren. Hoe maak je het in de praktijk? Kan je de wand schilderen? Moet er kit langs het plafond?

Ook aspecten met betrekking tot de uitvoering komen naar boven. Schaap: “Een voorbeeld: de gipswandenbouwer had er geen rekening mee gehouden dat het houten plafond in het zicht blijft. Overal zag je de butsen van de gipsplaat. Daar zijn we met een doekje langs geweest, om ze weer schoon te maken. Tijdens de bouw hingen er weliswaar briefjes waarop stond aangeven wanneer een plafond zichtwerk is, maar na plaatsen van een tussenwand zijn de briefjes niet mee verplaatst. En dus realiseert niemand zich meer dat hij in een woning is waarvan het houten plafond in het zicht blijft.”

Nog een leerpunt: de eigen timmerfabriek van De Nijs had rekening gehouden met marges die in de betonbouw gebruikelijk zijn. “Maar houtbouw is zó maatvast, dat je de kozijnen aan alle kanten een centimeter breder kan maken. Dan hoef je niet af te werken.”

Ook de uitvoerder ziet dankzij het bouwen van de mockups optimalisaties voor het bouwproces straks: de CLT-elementen kunnen wellicht al beneden op de bouw worden voorzien van ankers en verbindingshoeken.

Ontwerp

De Nijs heeft zich meer met het ontwerp bemoeid dan gebruikelijk en heeft de architect een opzet meegeven voor de woningplattegronden. “We zijn van binnen naar buiten gaan ontwikkelen, afgestemd op de maat van de houten elementen. We werken daardoor met een beukmaat van 5,10 m. Ook hebben we al aangegeven wat de kern is met de kast voor leidingschachten, de kast voor het ventilatiesysteem plus de opstellingsplaats voor wasmachine en droger. Dat zit op elke verdieping op dezelfde plek, dus boven elkaar. Daaromheen kon de architect een flexibel indeelbare woningplattegrond maken.”

Snelheid houtbouw

Onder andere door op deze manier te ontwikkelen verwacht Schaap de vooroordelen over CLT – duurder, onhaalbaar – te kunnen tackelen. “We kregen laatst voor een ander project een VO binnen met daarbij de opmerking: ‘we willen dit in houtbouw’. Maar dan ben je eigenlijk te laat. Vanaf de eerste potloodstreep die je zet, moet je in die houtbouwgedachte gaan denken. Dat is veel efficiënter.”

Voor de uitvoering geldt: de houtconstructie kan in mum van tijd staan. “Het staat of valt met onderdelen die daarná komen. Als de rode draad in de planning de afbouw is, dan moet je kijken hoe je dat kunt minimaliseren.”

Bij Tangent-Woodstone is op dat vlak geoptimaliseerd door onder meer met prefab badkamers te werken. Schaap: “Denk ook aan het mee omhoog hijsen van gipsplaten in de ruwbouw. De integratie van al die facetten maakt dat je kunt profiteren van de snelheid van houtbouw.”