• Nieuws
  • 03/12/2022

Hergebruikte materialen plus CLT: ‘next step in circulair bouwen’

Een nieuwbouw van CLT in combinatie met hergebruikte materialen uit het gesloopte oorspronkelijke gebouw. Opdrachtgever en architect delen hun ervaringen over Paviljoen Eikenburg in Eindhoven.

Paviljoen Eikenburg
Paviljoen Eikenburg in Eindhoven voor ontwikkelaar Trudo ontworpen door FAAM Architects

‘Circulair bouwen, het nieuwe normaal’. “Daar hoort eigenlijk een vraagteken achter”, zo zegt Jos Goijaerts, wijzend naar zijn presentatie op het scherm. Waarmee hij bedoelt: het is een grote zoektocht. “Wij doen als Trudo mee met die zoektocht.”

Vervolgstappen zetten op het gebied van duurzaamheid is, wat de directeur investeringen van deze woningcorporatie betreft, een proces van trial and error. Trudo doet dat liever met concrete project om van te leren, dan enkel bezig blijven aan de teken- en vergadertafel.

De corporatie is in Eindhoven en omstreken actief in de nieuwbouw voor de lage en middeninkomens. Dat lukt door steeds een deel van de huurvoorraad – 5100 woningen – te verkopen. Met deze ‘sociale koopwoningen’ – “verkoopprijs onder de 2 ton” - dicht de corporatie het gaat tussen de sociale huur en de koopsector en genereert het liquide middelen voor nieuwbouw. “Daardoor hebben we een relatief groot investeringsprogramma”, zegt Goijaerts (300-400 woningen per jaar).

CLT voor grote onderdoorgangen

Paviljoen Eikenburg – opgeleverd in 2021 – is zo’n concreet project. Waar Trudo al eerder projecten bouwde met hergebruikte materialen, is dat in dit geval gecombineerd met bouwen in CLT. Een ‘next step in circulair bouwen’, aldus Goijaerts.

De locatie is een oude kloostertuin waar al een paviljoen stond, legt architect Emile van Vugt even later uit. De architect heeft de ruimtelijke kwaliteiten van dat oorspronkelijk gebouw – doorwaadbaar, toegankelijk, verweven met het landschap - terug laten komen in de nieuwbouw.

Ook een uitgangspunt bij het ontwerp: de slow living-gedachte. Dat staat voor sustainable, local, organic en whole, zo licht hij toe. Collectiviteit – het samen wonen – is hiervan een belangrijk aspect. De bewoners delen ruimtes en dakterras, helpen mee in de moestuin - die voedsel oplevert voor de voedselbank - en doen vrijwilligerswerk bij een naastgelegen zorginstelling. “Het is minder anoniem wonen”, zegt Van Vugt. Het gebouw is daarnaast zo ontworpen dat elke bewoner zicht heeft op het omliggende boslandschap.

Houtbouw was in 2019 – toen het project startte – “best pionieren”. De keuze voor CLT volgde uit de wens om constructief grote onderdoorgangen te kunnen maken. Dat lukt met CLT elementen van 18 meter lang. In drie weken is het casco voor de 28 woningen verrezen op de bouwplaats.

Alles in CLT bouwen, vergde volgens Goijaerts best wat uitzoekwerk met betrekking tot geluid en brandwerendheid. “Maar uiteindelijk staat er naar onze mening een geweldig mooi paviljoen.”

Hergebruikte materialen

De hergebruikte materialen die zijn toegepast in het paviljoen komen in veel gevallen uit het oude gebouw. Treffend voorbeeld: stalen vloerliggers zijn ingekort en – eenmaal opnieuw verzinkt – opnieuw toegepast als kolommen in het nieuwe gebouw. Een laslip in het zicht? Dat hoort erbij. “Het geeft bepaalde imperfecties”, zegt Van Vugt. Volgens hem zouden de studenten van nu eigenlijk moeten leren slopen. “Als je zo ontwerpt – vanuit het uit elkaar schroeven – ga je anders nadenken over verbindingen.”

Eikenburg vergde door de inzet van hergebruikte materialen een andere manier van werken, zeggen zowel architect als opdrachtgever. De sloper en de aannemer moeten direct aan tafel. En niet – zo zegt Goijaerts – “pas bij VO of nog later. Je hebt een bouwteampartner nodig die het óók ziet zitten en zijn nek wil uitsteken.”

Inmiddels is de corporatie aan de slag met een nieuw project van 20 woningen, waarbij aannemer Hurks Bouw een bestaand bouwsysteem gaat upgraden naar een meer circulair systeem. Hergebruikt hout voor kozijnen, hergebruikte bakstenen en vlasisolatie zijn enkele kenmerken van dat project. Goijaerts verwacht binnen enkele maanden de bouwvergunning in te dienen.

Cijfers over houtbouw

Houtconstructeur Niels Castelein van Sweco geeft als besluit van de deelsessie met cijfers inzicht in meerlaags bouwen in hout. Hij rekent voor dat de Nederlandse houtbouwprojecten van 20 meter en hoger - die recent zijn gebouwd of in de nabije toekomst worden gerealiseerd - samen 1038 woningen omvatten.

De vergelijking van een traditioneel gebouwd appartement versus een in hout gebouwd appartement spreekt daarbij boekdelen. Een traditioneel appartement met een beukmaat van 7,2 en een diepte van 12 meter heeft een massa van 90.000 kilogram. Datzelfde appartement in CLT heeft een massa van 42.200 kilogram. Daarvan is 60% toegevoegde massa op de CLT vloer (split plus een zwevende dekvloer).

Maar ook dat kan beter, laat Castelein vervolgens zien, door per appartement één draaglijn (kolommen plus een balk) toe te voegen. Daardoor daalt de massa per appartement verder naar 36.250 kilogram (waarvan 70% toegevoegde massa op de vloer). De grote besparing zit ‘m dan in het houtgebruik: dat daalt door toevoegen van de draaglijn van 34,4 kuub per appartement naar 22,4 kuub. Een besparing van 12 kuub hout per appartement, vooral omdat de CLT vloeren de helft minder dik hoeven te zijn (160 mm in plaats van 320 mm).

De uiteindelijke vergelijking: een appartement in gewapend beton stoot 11.635 kilogram CO2 uit. Het geoptimaliseerde houten appartement – met de draaglijn – slaat 16.016 kilogram CO2 op.

Voor de 1038 Nederlandse appartementen in hout zou dat neerkomen om een gebruik van 23.250 kuub hout en 16.646.500 kilogram opgeslagen CO2. Ter illustratie: “Het Europese bos legt die hoeveelheid CO2 vast in 20 minuten en 28 seconden.”

Interessante uitspraak ook van de houtconstructeur: “CLT is in veel vloeren een dom materiaal. Want het kan in twee richtingen dragen, maar dat zien we eigenlijk nooit.” Een ribbenvloer is volgens hem vaak een interessante optie. Voor meerlaagse bouw verwacht Castelein daarnaast dat er meer en meer met houten modules zal worden gebouwd.

Met een paar miskleunen ter lering en vermaak waarschuwt hij tot slot nog voor gebruik van hout buiten. De boodschap: met slechte detailleringen haalt hout de 50 jaar niet.