Het Nieuwe Normaal: benchmark voor toekomstige wet- en regelgeving

Toren van Babel

Circulair bouwen. Wat is dat eigenlijk? En vooral: hoever moet je erin gaan? Iedereen praat erover, maar heeft zo z’n eigen perceptie: opdrachtgevers in de bouw, bouwbedrijven, gemeenten, ontwerpers, eindgebruikers,… Onder het paraplubegrip circulair bouwen vallen vele thema’s, waardoor partijen gemakkelijk langs elkaar heen praten en door de bomen het bos niet meer zien. Spraakverwarring leidt op z’n minst tot vertraging maar misschien ook tot slechte samenwerking, gemiste kansen en teleurgestelde eindgebruikers. De Toren van Babel is immers ook nooit voltooid.

Samen versnellen

‘Circulair bouwen: Het Nieuwe Normaal’ (HNN) brengt een iteratief leerproces op gang met als doel om met elkaar de lat stap voor stap hoger te leggen. HNN is een convenant dat in 2023 zal worden getekend en het resultaat zal zijn van het programma ‘Samen Versnellen’. Dit programma is een initiatief van BZK en Cirkelstad in samenwerking met Rijksvastgoedbedrijf en Rijkswaterstaat, de gemeenten Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht, de TU Delft en de bedrijven Dura Vermeer, Van Wijnen, Volker Wessels, BAM, Heijmans en Synchroon. Door samen te werken willen de partijen een versnelling bereiken op het gebied van circulair bouwen. Noor Huitema (Copper8) is één van de drijvende krachten achter het convenant en geeft een toelichting.

Afremmen of versnellen

Hoe geef je circulair bouwen vorm? Waar let je op en welke ambities zijn haalbaar? Huitema legt uit hoe opdrachtgevers en opdrachtnemers elkaar vaak onbedoeld afremmen: “Opdrachtgevers zeggen: ‘We kunnen de lat wel hoger leggen, maar straks vinden we geen opdrachtnemers die daaraan voldoen’. Andersom zeggen ambitieuze opdrachtnemers: ‘De opdrachtgever legt de lat niet hoog genoeg, wij kunnen veel meer’. Alleen door samen te werken en goed te kijken waar we staan en waar we naartoe gaan, komen we tot een versnelling.” Met Het Nieuwe Normaal willen de initiatiefnemers in samenwerking de patstelling doorbreken.

Audits

Het programma begon in 2019 met de introductie van HNN versie 0.1. Daarin is een groot aantal thema’s rond circulair bouwen benoemd. Op basis van audits bij praktijkprojecten zijn die thema’s specifiek en meetbaar gemaakt. Hoe gaan we het beoordelen? Hoe pak je dat programmatisch aan en hoe zorg je voor een level playing field? Wat zijn barrières en versnellers? Hoe veranker je het in je organisatie? Huitema: “Zes opdrachtgevers en zes opdrachtnemers willen de samenwerking uitbouwen. Stap voor stap komen we verder. Kernwoorden zijn: met elkaar, evalueren en doorontwikkelen. Op elkaar aansluiten en de lat steeds hoger leggen”. In 2019 zijn twaalf referentieprojecten geaudit. Inmiddels staat de teller op dertig en het streven is minimaal honderd referentieprojecten te hebben. Huitema: “Op basis van praktijkprojecten en evaluaties komen we tot een nieuwe norm voor circulair bouwen. Een gedragen norm met haalbare en ambitieuze prestaties.”

Negen onderwerpen

De nieuwste versie, HNN versie 0.3 is vers van de pers. Deze versie bestrijkt het volledige spectrum van circulair bouwen. In de norm zijn vier thema’s uitgewerkt in negen onderwerpen:

• Omgaan met afval: restmateriaal uit de bouw en restmateriaal uit sloop
• De milieu-impact: milieu (MPG), materiaal, hergebruikspotentie, en CO2-opslag
• Adaptief vermogen: losmaakbaarheid en aanpasbaarheid
• Gezonde materialen: toxiciteit

Voor ieder onderwerp zijn indicatoren gedefinieerd, zoveel mogelijk aansluitend bij bestaande methodieken zoals BREAAM en MPG. Voor iedere indicator is door validatie en evaluatie een eis bepaald. Het is overigens niet de bedoeling om de prestaties op de indicatoren bij elkaar op te tellen, waarschuwt Huitema: “Alle onderwerpen hebben op zichzelf een waarde. Het totaal leidt niet tot één cijfer.” Dat maakt het mogelijk om voor ieder project een keuze te maken. Zo kan een ontwikkelaar die binnen zijn portefeuille ook veel slooppanden heeft, extra inzetten op hergebruik van materialen. Op andere onderwerpen kan de lat dan iets lager, zij het nog steeds boven een bepaald minimumniveau.

Work in progress

Het proces gaat verder. Tussen versie 0.3 en eind volgend jaar gaat het proces verder. Op basis van praktijkervaringen worden de indicatoren zo nodig herzien en de eisen aangescherpt, het evaluatieformat wordt vereenvoudigd en de wetenschappelijke basis versterkt. De bedoeling is dat eind 2023 de eerste volwaardige versie 1.0 uitkomt. Huitema: “En ook daarna gaan we verder. De ambitie is honderd procent circulair in 2050. Dus wil je aanhaken, meld je aan.”

De discussie is helder

Marije Kamphuis, manager Circulariteit bij Van Wijnen, één van de samenwerkende partijen, ziet veel in de nieuwe benchmark: “Het is belangrijk om met elkaar dezelfde taal te spreken en om handvatten te hebben waarmee je kunt beoordelen wat realistisch is. Er zijn zóveel onderwerpen. Veel mensen zien door de bomen het bos niet meer. Nu kun je focussen. Waar liggen onze prioriteiten, wat kost het en welke concrete stappen kun je zetten? De discussie is helder.” Maaike Perenboom, projectontwikkelaar bij Synchroon, sluit zich hierbij aan: “Bij circulair bouwen heb je iedereen nodig: alle spelers in de kolom. En met HNN heb je hapklare brokken. Je hebt een gedeeld beeld waardoor je elkaar sneller verder kunt brengen en een nieuwe basis kunt leggen. Als je dat niet hebt, kost het steeds weer heel veel tijd en energie om een klein stapje verder te komen. Het is ook belangrijk om hiermee een landelijke lijn neer te zetten.”

Hoe brengen we HNN verder?

De hamvraag is hoe we HNN verder kunnen brengen. Wat is er nodig om te zorgen dat de gemeenschappelijke taal en de nieuwe benchmark zorgen voor een versnelling van circulair bouwen in de gehele sector? Het moet niet beperkt blijven tot een klein groepje koplopers. Het moet ook niet ontaarden in een afvinklijstje: de volgende norm waar je aan moet voldoen. “Niet alles kan in wet- en regelgeving worden gevangen”, waarschuwt Tineke Beuker (BZK) alvast. Daarom is het belangrijk dat het instrumentarium aan de voorkant van het bouw- en ontwikkelingsproces toepasbaar is. Dat opdrachtgevers en opdrachtnemers bij de eerste stappen van een initiatief de juiste keuzes kunnen maken. Daar is een vertaalslag voor nodig. Hoe bepaal je welke ambities uitdagend, maar toch realistisch zijn? Een tweede onderwerp dat daarmee samenhangt, is de betaalbaarheid van alle ambities. Hoe maken we die betaalbaar? Welke cijfers kunnen we eraan koppelen? Rond deze twee thema’s kunnen de deelnemers aan Lente-akkoord 2.0 een productieve bijdrage leveren.