Terugblik Lente-akkoord: Met elke publicatie weer een stap verder

Dit interview met Claudia Bouwens verscheen eerder in de BENG bouwspecial van Aannemer

Na dik dertien jaar kennis ontwikkelen en delen over zeer energiezuinige nieuwbouw stopt het Lente-akkoord/Platform ZEN dit jaar. Een terugblik met Claudia Bouwens, programmaleider van het eerste uur, aan de hand van drie nog steeds relevante publicaties. “Belangrijkste wapenfeit? We kwamen met dit programma af van ‘kennen we niet, doen we niet, hebben we nooit zo gedaan’.”


Alvast voor de agenda: dinsdagmiddag 28 september. Dan houdt het Lente-akkoord/Platform Zeer Energiezuinige Nieuwbouw een slotcongres in de Mauritskazerne in Ede. Daarna zit het erop. “Als het doel is bereikt, moet het een keer ophouden”, zegt Bouwens. “En wat we in 2008 hadden afgesproken met ministers Cramer en Vogelaar, hebben we feitelijk gehaald. Dat was: de energieprestatie van de nieuwbouw verbeteren met 25 procent in 2011 en 50 procent in 2015. Er zat ook een doorkijkje in naar 2020, waarin de nieuwbouw energieneutraal moest zijn. Dat was de stip op de horizon. Al is dat vanuit Europa natuurlijk BijnaEnergieneutraal geworden.”

Het is inmiddels 2021. BENG is sinds 1 januari een feit. “De afgelopen maanden hebben we veel tijd besteed aan een soepele overgang in het BENGregime. Dat de eisen zonder problemen worden toegepast en BENG zonder grote problemen kon worden ingevoerd. Maar verder moeten we het niet meer over BENG hebben: dat is de nieuwe ondergrens. De laatste maanden wil ik de focus weer leggen op ZEN: energieneutrale tot energieleverende nieuwbouw. We kunnen veel verder dan die stip op de horizon uit 2008. Nieuwbouw met de bewoner als uitgangspunt, waarin we ook comfort, betaalbaarheid en de gezondheidsaspecten goed meenemen.”

Hakken in het zand
Het Lente-akkoord voor energiezuinige nieuwbouw werd in 2008 gesloten door Bouwend Nederland, NVB Bouw, Aedes en Neprom. Minister Jacqueline Cramer zette ze actief bij elkaar, herinnert Bouwens zich. Want het schoot maar niet op met energiezuinig bouwen. “Zij vond dat deze partijen bij elkaar aan de lat moesten gaan staan. Tot die tijd ging de bouw altijd met de hakken in het zand: elke EPC-aanscherping werd tegengehouden. Maar het hoopvolle was: het was niet iets dat alleen uit het ministerie kwam. Er waren ook al leden die de energie-opgave in de nieuwbouw wilden aanpakken.”

Kennisstapjes
Kennis en ervaringen over energiezuinige nieuwbouw verzamelen en verspreiden werd de aanpak. Via bijeenkomsten en congressen en in totaal meer dan veertig publicaties. Van factsheets over onderwerpen als triple glas, kookafzuiging en – de meeste recente – zomercomfort, tot brochures over aardgasloos bouwen, BENG en bewonerscommunicatie. De modus operandi: met een groepje koplopers kijken naar de opgave, zoeken naar oplossingen en die oplossingen opschrijven.

“Vooral het eerste jaar was mijn motto: een bodem leggen in de kennis van bouwers en ontwikkelaars. Veel mensen wisten er op dat moment nog niet zo veel van. Mijn gedachte was: bij elke publicatie komen we weer een stapje hoger en als je het op internet beschikbaar maakt, kan iedereen er kennis van nemen. Dan maken we stappen. Dat is heel erg ‘blauw’ denken, in termen van
transitiemanagement, maar het werkte wel. Nou bestaat de bouw natuurlijk ook veelal uit ‘blauwe’ mensen.”

Alle publicaties zijn online te raadplegen. Welke drie pikt ze eruit?

KopStaart aanpak (2010)
De KopStaart aanpak vind ik nog steeds essentieel. En als de Wet kwaliteitsborging eindelijk wordt ingevoerd, dan hebben we dit voor elkaar. Het vergt een lange adem, maar als je nu vraagt wat een wapenfeit van het Lente-akkoord is: we kwamen met dit programma af van ‘kennen we niet, doen we niet, hebben we nooit zo gedaan’. Dat werd ‘we kunnen verbeteren, we luisteren naar de bewoner en nemen die als uitgangspunt’. Weg van het pure winstgedrevene. Natuurlijk is iedereen nog steeds op de penning – dat snap ik ook wel, want de woningprijzen rijzen de pan uit, met alle eisen – maar gedachten als ‘zou ik zelf ook zo willen wonen?’ of ‘hoe krijg ik dit nou zo makkelijk en fijn mogelijk voor die koper of huurder’ hebben meer impact gekregen. Dat vind ik zelf de grootste meerwaarde die we als Lente-akkoord hebben gehad. Daar ben ik het meest trots op, ja. In al die tijd dat ik bouwkunde studeerde, afstudeerde en aan het werk was – was dat namelijk iets dat me ongelooflijk ergerde. Waarom maken we in de bouw geen stappen? Waarom komen we niet vooruit? Dat wilde ik doorbreken. En dat heb ik natuurlijk niet alleen gedaan, maar samen met mensen als Pieter Hameetman, Harry Nieman, Harm Valk, Willem Koppen, bureaus als DWA en DGMR en heel veel ZEN-deelnemers en de stuurgroepleden die hebben meegedacht en geholpen.”

Alternatieven voor aardgas (2018)
“De timing kon niet beter. We brachten deze brochure uit en organiseerden een congres over aardgasvrije nieuwbouw. De dag vóór het congres werd bekend dat niet per 1 januari 2019, maar al per 1 juli 2018 de nieuwbouw aardgasvrij zou worden. En op de dag zelf was de persconferentie van Wiebes, waarin hij mededeelde dat de aardgaskraan in heel Nederland op termijn dicht zou gaan. Het gaf een enorm momentum. Het was natuurlijk niet ideaal dat we binnen drie maanden aardgasvrij gingen, maar we hadden dat wél allemaal al uitgezocht en wisten precies wat we moesten doen.

Er gingen toen nog stemmen op – die zomer werd het Klimaatakkoord gesloten – die zeiden dat alle nieuwbouwplannen die op het punt stonden om uitgevoerd te worden óók nog maar eventjes aardgasvrij moesten worden, maar daar ben ik voor gaan liggen. Vrijwillig: ja. Maar verplicht: nee. Want dan vertraag je de bouwproductie. Wel hebben we toen de afspraak gemaakt over het percentage aardgasvrij dat de nieuwbouw binnen 3,5 jaar zou moeten halen. Over de gehele periode juli 2018 tot eind 2021 zouden we op 75 procent moeten zitten. Als de woningbouwproductie op peil blijft, gaan we dat halen. In 2020 zaten we al op 87 procent. En dat verdient wel een pluim.”

Woningbouw volgens BENG en TOjuli (2020)
“We hebben in totaal vier keer deze brochure over BENG uitgebracht, steeds aan de hand van de op dat moment meest actuele voorgenomen BENG-eisen en de nieuwste doorrekeningen van projecten die we in de themagroep behandelden. Dat deden we steeds om te zien: waar lopen we nou tegenaan? Wat ik mooi vind, is dat het ministerie van BZK daar ons ook heel erg in erkend heeft en
onze bevindingen voortdurend als waardevolle input heeft meegenomen.”

Klimaatadaptief bouwen
Wat komt er voor Bouwens na het Lente-akkoord? Ze is al gestart met een nieuw programma: het KAN Platform, wat staat voor Klimaatadaptief bouwen met de natuur. Projectontwikkelaars, bouwbedrijven en gemeenten ontwikkelen hier kennis en delen ervaringen op het gebied van klimaatadaptief bouwen, wateroverlast, hittestress, biodiversiteit en natuurwaarde. “We hebben heel lang gefocust op de woning – en dan voornamelijk energie. Er zijn nieuwe uitdagingen. Circulair bouwen is van belang, dat staat als een paal boven water. Wat me zorgen baart zijn onderwerpen als stikstof, natuur en de leefbaarheid in de omgeving van nieuwbouwwoningen. Ik ben best wel wat nieuwbouwprojecten langsgefietst de afgelopen tijd. En ik word dan heel blij als dat een NOM-project is, maar als de tuinen betegeld zijn en de straten versteend met auto’s voor de deur, dan denk ik: we moeten nog meer doen. Op stedenbouwkundige schaal beslissingen nemen die daaraan bijdragen. Het groen en water als verbindingen voor natuur de wijk inbrengen. Daar moeten wij als bouwwereld samen met gemeenten de faciliteiten voor bieden. We moeten af van die versteende stempels rijtjeshuizen met straat, voortuin, achtertuin, schuurtje, achterpad, et cetera. Het kan ook heel anders. Dat wil ik laten zien.”

Meld je aan voor het Lente-akkoord/ZEN slotcongres in de Mauritskazerne in Ede, op dinsdagmiddag 28 september.