Pionieren met energiezuinige nieuwbouw in de Nobelhorst

Verslag van de sessie over de ervaringen van de gemeente Almere bij het realiseren van de wijk Nobelhorst, tijdens het ZEN middagcongres Aardgasvrije nieuwbouw: zo doe je dat! – door Anton Coops.

"All happy families resemble one another, each unhappy family is unhappy in its own way." Anne Marie van Osch (gemeente Almere) citeert Tolstoi als ze vertelt over de vele 'knelpunten' waarmee zij heeft geworsteld tijdens de realisatie van de energiezuinige wijk Nobelhorst in Almere. Terwijl op die 'historische' 29e maart in Groningen op de stoep van het provinciehuis spontaan het Grönnens laid wordt aangeheven, uit blijdschap over de beëindiging van de gaswinning per 2030, geeft Van Osch haar toehoorders in Fort Voordorp mee dat de energietransitie vooral gaat over doorzettingsvermogen en pragmatisme.

"Er is mij gevraagd om te vertellen waar we allemaal tegenaan zijn gelopen bij het realiseren van een energieneutrale wijk in Almere", begint Van Osch haar relaas. "Toenmalig wethouder Adri Duivesteijn zei in 2008: we gaan een groot gebied ontwikkelen dat energieonafhankelijk, klimaatneutraal, financieel concurrerend, cradle to cradle en ecologisch verantwoord wordt. Dat was nogal wat. Ymere won de prijsvraag en mocht in 2009 beginnen, midden in de crisis dus. Dat maakte het uiteraard niet makkelijker."

Met name de energieonafhankelijkheids-eis, een bijna autark gebied dus, leverde heel wat problemen op. "De provincie had regels tegen windmolens, en we zaten met een drinkwaterbeschermingsgebied waardoor ook bodemwarmtepompen een probleem waren. Welke technieken hou je dan over? Nou, we hebben ze allemaal bekeken: gas, verschillende typen warmtenetten, all electric. Daarna was de vraag uiteraard: wat kost het? En dat was deprimerend, want het moest een betaalbare sociale wijk worden, maar alle technische varianten bleken te duur. De eis 'financieel concurrerend' kwam onder grote druk te staan."

De EPV bestond nog niet
"We moesten een risicovolle stap gaan nemen, de EPV bestond nog niet, dus Ymere kon de investering maar mondjesmaat bij de bewoners terughalen. Een ESCo, subsidie, EPV-achtige ideeën; alle opties passeerden de revue. In eerste instantie zonder succes. En er waren meer knelpunten, zoals bijvoorbeeld de banken. Die waren in de nasleep van de crisis erg terughoudend met het financieren van innovatieve oplossingen, terwijl wij juist meer financiering door particulieren wilden bewerkstelligen. Maar hoe maak je dan zichtbaar wat het voordeel is voor de koper? En hoe zit het met waardebehoud bij verkoop?"

Geld was niet het enige probleem. Van Osch memoreert dat de gemeente bijvoorbeeld geen 'gasvrij' mocht eisen bovenop het Bouwbesluit. "Ook de conservatieve houding van de bouwsector en het gebrek aan kennis over innovatieve duurzame oplossingen maakten het proces soms erg moeizaam. Gelukkig zijn een aantal problemen inmiddels opgelost. We hebben de crisis achter ons en we zitten nu in een markt met stijgende prijzen, we hebben inmiddels de EPV, en ook wat betreft aardgas is de situatie omgeslagen."

Het kan wél
"Het gaat uiteindelijk toch altijd om geld", meent Van Osch, terwijl ze een slide laat zien van een gerealiseerd gasvrij nieuwbouw project van Ballast Nedam in Almere Haven. "Er zijn nog steeds meerkosten, maar inmiddels gaat het nog slechts over een extra bedrag van 3000 euro. Er werd in de tussentijd ook gewoon op gas aangesloten. Zo zijn er bijvoorbeeld ZEN-woningen gebouwd met een klein gasketeltje. Maar we blijven op zoek naar alternatieven, zoals de restwarmte van een datacenter, en ook geothermie, want buiten het waterwingebied kan dat wél." Van Osch vertelt hoe ze "binnen 10 minuten" de financiering regelde voor een seismische proef om de mogelijkheden van ultradiepe geothermie te onderzoeken, in samenwerking met TNO, NUON, en de provincies Noord-Holland en Flevoland. Ook de thermische energie uit het oppervlaktewater (TEO) in het waterrijke Almere biedt kansen voor verduurzaming, net als de thermische energie uit afvalwater (TEA) in het riool.

Download de presentatie van Anne Marie van Osch