Praktijkervaring met rekenen aan BENG en oververhitting

Geslaagd voor de theorie; nu het praktijkexamen - verslag van de online bijeenkomst van de ZEN themagroep ‘Bètaversie Doorrekening NTA8800’ op vrijdag 26 juni - door Henk Bouwmeester.

De eerste geattesteerde softwarepakketten voor het berekenen van BENG en TOjuli zijn beschikbaar voor de markt. Doorrekening van praktijkvoorbeelden laat de consequenties van de nieuwe regelgeving zien. Vooral TOjuli (temperatuuroverschrijding) blijkt in bijna alle woningontwerpen de grenswaarde te overschrijden. Van de BENG-eisen kan BENG 2 (primair fossiel energiegebruik) nogal eens extra maatregelen vergen. Deze uitkomsten zijn besproken tijdens een online bijeenkomst van de ZEN themagroep ‘Bètaversie Doorrekening NTA8800’ op vrijdag 26 juni.

Geattesteerde software
Voor het uitrekenen van de energieprestatie volgens de NTA 8800 is sinds 1 juli geattesteerde software van drie leveranciers beschikbaar te weten Uniec3, BouwConnect en Vabi. Deze programma’s maken de NTA toepasbaar voor ontwerpers en adviseurs. De software is nu al beschikbaar voor marktpartijen zodat zij ermee kunnen oefenen en ervaring opdoen. Vanaf 1 januari 2021 is berekening van de drie BENG-eisen en het indicatiegetal TOjuli een verplicht onderdeel bij de aanvraag van een omgevingsvergunning. In theorie werkt het; nu is het tijd voor de praktijk.

Consistent beeld
BENG en TOjuli zijn door Nieman Raadgevende Ingenieurs illustratief berekend aan de hand van twaalf woningbouwprojecten die daartoe zijn aangedragen door leden van het ZEN-platform. De ontwerpen zijn ‘uitgekleed’ tot op het niveau van een EPC van 0,4 en vervolgens ‘aangekleed’ met diverse maatregelen tot ze voldoen aan de eisen voor BENG en TOjuli. De nieuwste berekeningen zijn in grote lijnen consistent met uitkomsten die met een eerder rekenprogramma zijn gemaakt. Ook de ZEN themagroep NTA 8800 heeft met twaalf mensen eigen projecten doorgerekend met de bèta-versie van UNIEC 3 om in beeld te brengen tot welke consequenties de invoering van de nieuwe systematiek kan leiden.



BENG redelijk haalbaar
Alle woningontwerpen kunnen, soms met aanvullende maatregelen, voldoen aan de drie BENG-eisen. BENG 2 (primair fossiel energiegebruik) lijkt de grootste bottleneck, maar als er ruimte is voor PV-panelen, is er meestal geen probleem. In EPC uitgedrukt komen de pakketten uit op een EPC tussen de 0,5 en 0,2.

TOjuli scherprechter
De grootste uitdaging lijkt op dit moment de eis aan het indicatiegetal TOjuli te zijn. Dit getal drukt de kans op temperatuuroverschrijding uit. De maximale grenswaarde is voorlopig gesteld op 1,00. Om dat te halen zijn voor woningen zonder actieve koeling bijna altijd aanvullende maatregelen nodig. Vaak zijn die ook wel mogelijk. Zoals buitenzonwering en zonwerende beglazing. Het is echter veel effectiever om al in het ontwerpstadium te anticiperen op oververhitting. De meest effectieve maatregelen zijn oriëntatie van het gebouw, de plaats en grootte van gevelopeningen en overstekken. Bij woongebouwen is de TOjuli nog meer dan bij grondgebonden woningen hét grote aandachtspunt. Vooral ook omdat in hoogbouw de mogelijkheden van buitenzonwering zeer beperkt zijn. Ook kunnen bouwkundige maatregelen om de TOjuli te verlagen, een negatief effect hebben op BENG 1. Denk aan zonwerende beglazing. Andersom kan een beter geïsoleerde gebouwschil een hogere TOjuli tot gevolg hebben. Het voldoen aan BENG 1 én TOjuli blijken twee kanten van dezelfde medaille.

Finetunen
Voordat ze konden worden geattesteerd is er de laatste weken nog veel aan de rekenprogramma’s gesleuteld. Ook zijn er enkele onderwerpen in de onderliggende NTA 8800 die nog verder opgepakt moeten worden of waarover nog nadere beslissingen zullen worden genomen.

Grenswaarde TOjuli
Allereerst is de grenswaarde van TOjuli nog niet definitief vastgesteld. Binnenkort zal deze door het ministerie van BZK in het Staatsblad worden gepubliceerd. Los daarvan is er nog discussie over de vraag of de voorlopige grenswaarde van 1,00 in de praktijk realistisch is. De ZEN themagroep NTA 8800 komt binnenkort met een schatting van de meerkosten die TOjuli teweegbrengt. Vanuit het oogpunt van gezondheid en comfort is het echter dringend nodig om serieus aandacht te besteden aan het beperken van de kans op oververhitting. Het argument van meerkosten is daaraan ondergeschikt. Deelnemers aan de themagroep wezen er verder op dat bouwbedrijven aan bewoners keuzevrijheid willen geven over een voorziening als buitenzonwering. Zeker bij grondgebonden koophuizen. Volgens de regeling moet de bouwpartij echter een huis opleveren dat aan alle eisen voldoet. Ook als de bewoner daar anders over denkt.

Eisen aan koeling
TOjuli wordt op nul gesteld als een woning een actief koelsysteem heeft. Dan wordt eventuele temperatuuroverschrijding immers weggenomen. De definitie van een actief koelsysteem is onlangs aangescherpt in de NTA. Bij een warmtepomp met een bodemlus is koeling een inherente functie van het systeem. Bij andere warmtepompen en bij aansluiting op externe warmtelevering is dat niet zo. Zo moet bij een luchtwaterwarmtepomp de koelfunctie apart worden geactiveerd en bij gebruik van een warmtenet is soms een airco nodig. Deze vormen van actieve koeling kosten meer energie, maar omdat de eisen die eraan worden gesteld nog niet bekend zijn, zijn de precieze consequenties voor BENG 2 (energiegebruik) ook nog niet nauwkeurig aan te geven.

Externe warmtelevering
Een omissie die in de komende maanden nog moet worden ingevuld, is de bijdrage van warmtenetten. Steeds meer woningen worden aangesloten op een warmtenet. Het aandeel hernieuwbare energie in de geleverde warmte is daarbij bepalend voor BENG 2 en 3. Dat aandeel wordt vastgelegd in een gelijkwaardigheidsverklaring die wordt afgegeven door Bureau Controle en Registratie Gelijkwaardigheid (BCRG). Netbeheerders moeten daarvoor berekeningen indienen die vervolgens worden gecontroleerd. BCRG verwacht over vier tot zes weken de meeste verklaringen te kunnen afgeven. Maar er gebeurt momenteel veel en warmteleveranciers zijn voortdurend bezig om het aandeel hernieuwbaar in hun warmtenet te verhogen. Op dat punt zal in de komende maanden en ook op langere termijn nog veel veranderen.

Ventilatie
Uit de doorrekeningen blijkt dat een woning in principe met alle ventilatiesystemen aan BENG 1 kan voldoen. Balansventilatie met wtw scoort het beste en bij dat systeem kan de warmtewisselaar ook helpen om de woning koel te houden. Dat brengt het TOjuli-getal omlaag. De wtw-unit moet dan zijn uitgerust met een zogenoemde proportionele bypass. De waardering van zo’n bypass komt in de huidige rekensoftware echter niet uit de verf. Daar wordt nog aan gewerkt.

Praktijkexamen
In de komende maanden worden de puntjes op de i gezet. Bovenstaande en enkele andere punten vergen nog het nodige denk- en studiewerk en formele beslissingen. In de tussentijd kunnen marktpartijen met de software aan de slag om gevoel te krijgen voor de nieuwe eisen en normen. Op 1 januari 2021 worden BENG en TOjuli in de bouwregelgeving opgenomen. We hebben het theorie-examen gehaald. Het praktijkexamen moet nog komen.

Download de presentatie van Harm Valk