Duurzaamheidsambities integreren in één project: hoe doe je dat?

Verslag van het eerste Lente-akkoord 2.0 webinar, 11 november 2021, door Henk Bouwmeester

Hoe combineer je verschillende duurzaamheidsambities en -eisen in één project? Kun je eisen op het gebied van energie, milieu, klimaatadaptatie, gezondheid en biodiversiteit zomaar stapelen of zijn er keuzes te maken? Welke dilemma’s kom je tegen? Hoe kunnen we een volgende stap zetten op weg naar circulair en energieneutraal bouwen en ontwikkelen?

Het zijn cruciale vragen in aanloop naar de lancering - begin 2022 - van het nieuwe Lente-akkoord 2.0 Circulair en Industrieel Bouwen. De ontwikkeling van Park Valley in Diemen (Merosch, Dura Vermeer, BPD) dient als inspiratiebron.

Met elkaar de lat hoog leggen
“De doelen voor 2030 en 2050 zijn duidelijk. Maar het gaat erom, wat we mórgen in onze projecten concreet dóen.” Sladjana Mijatovic (Sustainability Manager bij BPD) beschrijft in een wervelend betoog hoe haar bedrijf integrale duurzaamheid nastreeft. Er zijn op verschillende terreinen systeemtransities nodig. Inmiddels is de energietransitie op een kantelpunt gekomen, taxeert Mijatovic: “We bouwen alle grondgebonden woningen tegenwoordig energieneutraal. Nu kunnen we ook op andere pijlers een versnelling bereiken.”

Het moeilijkste van hoge ambities is niet om ze te formuleren, maar om er gedurende het hele proces van initiatief tot en met beheer aan vast te houden, zegt Mijatovic: “Het is belangrijk om met elkaar de lat hoog te leggen en daar gedurende het proces aan vast te houden. De GPR is een goed hulpmiddel om integrale duurzaamheid meetbaar te maken. Vijf thema’s komen daarin tot uitdrukking: energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. In de verschillende fasen van een proces kunnen de deelnemende partijen daaraan refereren. Maar het gaat niet alleen om de cijfertjes. De kwaliteit voor de bewoners en de sociale duurzaamheid moeten voorop blijven staan.”

Gemiddelde GPR-score: 8,6
De bouw van Park Valley in Diemen dient als voorbeeld van integrale duurzaamheid. Het is een ontwikkeling van Dura Vermeer, BPD en Merosch. De bouw van deze nieuwe wijk is onlangs begonnen. Het plan bestaat uit zeventien gebouwen in een groene, autoluwe omgeving. Er komen meer dan 700 appartementen en een brede school. De eerste fase wordt in 2023 opgeleverd. In het ontwikkelingsplan Park Valley zijn ambities geformuleerd rond zes thema’s: energie, klimaatadaptatie, natuurinclusie, mobiliteit, materialen en gezondheid.


Op alle thema’s besloten BPD en Merosch tot het uiterste te gaan, zegt Menno Schokker van Merosch. GPR-gebouw werd daarbij ingezet als tool om integrale duurzaamheid meetbaar te maken. “We hebben 100 à 150 maatregelen ingevoerd en die leveren samen één GPR-score op. In dit project is de gemiddelde GPR-score 8,6. Ik denk dat er weinig projecten zijn met een vergelijkbare score.” Het wordt onder andere bereikt met hoge scores op het gebied van energie (BENG 1 ≤ 25 kWh/m2.jaar), klimaatadaptatie (60 mm waterberging en 120 mm neerslag zonder schade) en circulariteit. In de koopovereenkomst voor de grond is onder andere afgesproken dat de GPR-scores worden gehaald en dat er een GPR-oplevercertificaat wordt gemaakt waaruit dat blijkt. Bij een afwijkende GPR-score geldt een boete.

Knelpunten in de praktijk
De hoge ambities leverden in de praktijk nogal wat knelpunten op. Peter Stam van Merosch geeft daarvan een indruk. Zo kan een dak worden ingezet voor PV, groen of terras. Om alle ambities een plek te geven, moest worden gewoekerd worden met de ruimte. In de uitwerking hebben vooral de hogere daken PV gekregen, terwijl de lagere daken vooral bestemd zijn voor groen en/of terras. Om alles in te passen, zijn ook combinaties ontworpen waarbij bijvoorbeeld over een dakterras een pergola met PV-panelen is geplaatst. Om daarnaast voldoende ruimte voor beplanting te hebben, is ook groen langs de gevels in het ontwerp meegenomen. Vanuit de eisen ontstond nog een noviteit: de brede school krijgt een speelplaats op het dak.

Ook de hoge BENG-eisen zorgden voor dilemma’s. Het energiesysteem is in de nadere uitwerking veranderd. In plaats van individuele warmtepompen is gekozen voor een hybride systeem met collectieve wko. Dat heeft impact op de energieprestatie, maar ook op het ruimtegebruik. Een lastige puzzel was de dikke isolatie in de gevels. “Dat gaat ten koste van de vloeroppervlakte”, aldus Stam. Ook het inpassen van een douche-wtw, nodig om de BENG-2-eis te halen, was een lastige ontwerpopgave. Stam: “De wens was scheiding van drager en inbouw voor maximale flexibiliteit. Ook toegankelijkheid was een ambitie. De douche diende dus drempelloos te zijn. Allemaal eisen die lastig te combineren zijn met een douche-wtw.”

Om het project uitvoerbaar te maken is uiteindelijk gekozen voor vrij traditionele tunnelgietbouw. Dat is niet erg circulair te noemen. Het voldoet ook niet aan de ambitie van losmaakbaarheid. Maar dit was nodig om het project ook financieel haalbaar te maken. Hier voelde iedereen zich op dat moment het meest comfortabel bij, zegt Sladjana Mijatovic: “Je doet zo’n project niet in je eentje. Je kunt niet op alle aspecten het schuifje op maximaal zetten.”

“Heel veel disciplines hebben invloed. De les is dat je die disciplines moet samenbrengen, ook op tekening. Het moet niet zo zijn dat partijen denken dat Merosch de duurzaamheid wel doet. Het komt neer op goede samenwerking en een integrale benadering. De urgentie moet bij alle partijen gevoeld worden.”

Lessen uitwerking

Procesmatig op projectniveau

• Zeer hoge duurzaamheidseisen/ ambities -> urgentie duurzaamheid!

• Verbind verschillende disciplines & partijen -> integrale benadering.

• Neem de tijd om alle eisen goed te verwerken in het ontwerp (VO).

• Elke fase is een vertrekpunt voor de volgende fase.

Uitvraag

• Veel specifieke eisen = complex -> bewaken.

• Zeer uitgebreide/ specifieke eisen vanuit gemeente -> onwenselijk en soms tegenstrijdig?

• Toetsmiddel GPR werkt heel goed.

Inhoud

• Te veel om op te noemen!

Lente-akkoord 2.0
In 2022 wordt de opvolger van het Lente-akkoord Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN) gelanceerd. Het Lente-akkoord 2.0 Circulair Industrieel Bouwen is een samenwerking van WoningbouwersNL, IVBN, Aedes, NEPROM en Bouwend Nederland. Deze koepelorganisaties willen samen met BZK circulaire nieuwbouw haalbaar, betaalbaar en opschaalbaar maken.

Programmaleider Sander Woertman: “Bij ons leeft de vraag: hoe gaan we de materiaalimpact meten? Is GPR de knop om aan te draaien, of gebruiken we de MPG?” De MPG kan voor het Lente-akkoord 2.0 eenzelfde kracht hebben als de BENG voor het Lente-akkoord/ZEN, oordelen de deelnemers aan het webinar. Voorwaarde is wel dat de MPG wordt verbeterd. Zo is de Nationale Milieudatabase, die onlosmakelijk aan de MPG is verbonden, lang niet volledig. Sladjana Mijatovic: “Door aan de slag te gaan met MPG, kunnen we wel een katalysator zijn om de NMD te verbeteren.” Het is ook belangrijk dat de MPG niet te smal wordt geïnterpreteerd. Het gaat uiteindelijk niet om de MPG-score, maar om kwaliteit voor de bewoner, comfort en gezondheid. Ook op gebiedsniveau is meer nodig. Alles heeft effect op elkaar.

Woertman: “In het project Park Valley komen al die aspecten samen en er is veel kennis bijeengebracht. We moeten een goede manier vinden om dit soort kennis te delen. Dat is een belangrijk doel van het nieuwe Lente-akkoord 2.0. Van daaruit kunnen we ook met voorstellen komen om de MPG slimmer te maken.”

Dit webinar is georganiseerd als voorloper van het nieuwe Lente-akkoord 2.0 Circulair en Industrieel Bouwen. Sprekers: Sladjana Mijatovic (BPD), Menno Schokker (Merosch) en Peter Stam (Merosch). Gespreksleiding: Sander Woertman (programmaleider Lente-akkoord 2.0). Verslag: Henk Bouwmeester.

Het Lente-akkoord 2.0 Circulair en Industrieel bouwen wordt eind 2021 gelanceerd op initiatief van NEPROM, Bouwend Nederland, Aedes, IVBN en WoningbouwersNL.