Voor elke situatie een warmtepomp

Verslag van de sessie over Warmtepompen tijdens het congres Aardgasvrije nieuwbouw op 29 maart – door Joop van Vlerken.

Warmtepompen hebben geen gebrek aan aandacht, blijkt tijdens de sessie over warmtepompen op het congres Aardgasvrije nieuwbouw. Ze worden steeds vaker toegepast in nieuwbouw. Dit aantal gaat alleen maar toenemen nu aardgasvrij bouwen de nieuwe norm wordt. Voor bijna elke situatie is een oplossing met een warmtepomp te bedenken met de bijbehorende voor- en nadelen. Maar wanneer, en óf, het bouwen met warmtepompen goedkoper wordt, is nog moeilijk te zeggen.

Als de sessie over warmtepompen tijdens het congres Aardgasvrije nieuwbouw bijna afgelopen is, zit één van de ontwikkelaars in de zaal op hete kolen. “Wanneer worden die warmtepompen nou eindelijk goedkoper?”, vraagt hij aan spreker Willem Hooijkaas, voorzitter van het Nederlandse Platform Warmtepompen (NPW). Het antwoord is niet makkelijk te geven, zegt Hooijkaas, maar hij heeft wel een idee. “Er wordt al volop met warmtepompen gebouwd, maar de echte doorbraak komt waarschijnlijk pas in de komende jaren. Door toename van de aantallen gaat de prijs mogelijk omlaag, maar ik kan niets beloven.” Een kleine kanttekening wil hij daarbij nog wel maken. “De markt wacht op goedkope warmtepompen, maar we zijn de afgelopen 50 jaar verwend. We hebben het gas namelijk bijna voor niks gekregen.”

Koelkast
Het principe van de warmtepomp, gebaseerd op expressie- en expansietechnologie, is niet nieuw, legt Hooijkaas uit. “Uw koelkast werkt al decennialang met deze techniek. Nu hebben we een apparaat dat het tegenovergestelde doet en dat noemen we een warmtepomp. De meeste warmtepompen halen een COP (Coefficient of Performance) van 4 of meer, maar dat is afhankelijk van hoe de warmtepomp is gebouwd, het soort koudemiddel dat gebruikt wordt en het ontwerp van het systeem.” Het voordeel van warmtepompen is dat ze op verschillende duurzame bronnen aangesloten kunnen worden, vertelt Hooijkaas. “Je kunt oppervlaktewater als bron gebruiken, maar ook de bodemwarmte, de buitenlucht of het riool. Er zijn dus heel veel mogelijkheden die afhankelijk van de situatie toegepast kunnen worden. Een ander belangrijk voordeel is dat alle warmtepompen ook kunnen koelen. Dit levert een belangrijke bijdrage aan het comfort dat bewoners tegenwoordig wensen.”

Nadelen
Maar er zijn ook nadelen aan de verschillende systemen. “De luchtwaterwarmtepomp presteert niet optimaal bij lage temperaturen. Als je buitenlucht van 5 graden moet opwarmen naar een binnentemperatuur van 20 graden, daalt het rendement. Dat is wel jammer, want juist als het buiten koud is, moet de warmtepomp het meeste werk leveren. Een bodemwarmtepomp heeft dat nadeel veel minder, omdat de bodemtemperatuur gedurende het jaar constanter is.” Maar ook de warmtepomp met bodembron kent beperkingen, vertelt hij. “In sommige situaties mag geen bodembron gebruikt worden, bijvoorbeeld in waterwingebied. Of er mag niet diep geboord worden. Dan moet je weer extra bronnen maken en dat is niet altijd mogelijk of wenselijk.”

Prijs
In nieuwbouw worden momenteel veel luchtwaterwarmtepompen toegepast. Dat heeft vooral te maken met de prijs, denkt Hooijkaas. “Een bodemwarmtepomp is veel duurder dan een luchtwaterwarmtepomp. En daar komt nog bij dat je bronnen moet slaan.” Maar op termijn lijkt een bodemwarmtepomp toch de betere optie, blijkt uit de woorden van Hooijkaas. “Over de langere termijn gaat het slechtere rendement van de luchtwaterwarmtepomp doortellen. En bovendien heb je bij een luchtwaterwarmtepomp altijd te maken met een buitenunit. Daar wordt niet iedereen blij van. Ze maken geluid en het is niet altijd even mooi. En de buitenunits zijn onderhoudsgevoeliger. Maar ook daar wordt aan gewerkt. Je kunt kasten kopen voor de luchtwaterwarmtepomp, waardoor ze stiller worden en niet meer in het zicht staan.”

Trias energetica
Wat volgens Hooijkaas vaak vergeten wordt, is dat de warmtepomp geen eiland is in een woning. “De warmtepomp is onderdeel van een groter systeem, waarin de trias energetica het belangrijkste is. Daarom moet je eerst goed isoleren, nog voordat je de resterende warmtevraag duurzaam op gaat wekken.” Dit punt zie je volgens hem ook terug in de discussie over de hybride warmtepomp als de vervanger van een cv-installatie. “Je kunt een cv-ketel niet zomaar vervangen door een hybride warmtepomp. Het is zeker een stap naar minder gas, maar als je de schil niet aanpakt is het geen verstandige stap.”

Totaalconcept
Bij de toepassing van warmtepompen is dus veel afhankelijk van de situatie, blijkt uit de presentatie van de voorzitter van het NPW. “We kunnen de warmtepomp niet los zien van het systeem. De warmtepomp moet dan ook beschouwd worden als totaalconcept waarin bijvoorbeeld ook thermische zonne-energie ingevoerd kan worden. Daarnaast hangt veel af van de berekeningen. Als het systeem niet goed ontworpen is, kan het niet goed werken.”

Download de presentatie van Willem Hooijkaas