ZEN-festival geeft energie!

ZEN festival; alles over energiezuinige nieuwbouwVerslag van het plenaire ochtendprogramma van het ZEN-festival, door René Didde.

Een concrete tool van energiestrateeg Laetitia Ouillet (TU/e) om alle energie-infrastructuur, bestaande bouw en nieuwbouw per wijk in kaart te brengen en vervolgens te beslissen of de wijk all-electric gaat, aansluit op een warmtenet of gewoon bij aardgas blijft. Een enthousiast pleidooi van 'visionair ondernemer' en oud-topschaatser Ben van der Burg om SMOOTH te denken, lef te tonen en soms met cijfers doortimmerde rapporten terzijde te leggen en je intuïtie te volgen.

Maar de ruim 300 aanwezigen krijgen ook het inzicht dat het in een appartementencomplex weinig zin heeft om het energieverbruik van individuele bewoners te monitoren, want er is een enorme uitwisseling van energie naar boven en naar de buren links en rechts. Het is slechts een kleine greep uit de plenaire bijdragen op het ZEN-festival van 3 november.

In de fraai verbouwde veemarkthallen in Den Bosch, waar vroeger koeien met handjeklap werden verhandeld, oogsten alle sprekers, zowel plenair als in workshops, applaus. Meer dan 300 professionals nemen gepassioneerd deel aan de discussies over Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN), het nieuwe programma van het Lente-Akkoord, gericht op het bouwen van nieuwe woningen die veel energie besparen en mogelijk zelfs energie produceren. Maar bovenal woningen waarin de bewoner centraal staat en gezondheid en comfort meer dan voorheen de belangrijke thema's zijn. Niet alleen is de opkomst hoog, minstens zo opvallend is de aanwezigheid van veel vertegenwoordigers van woningbouwverenigingen (meer dan 50 corporaties present) en ook een divers pluimage aan architecten is nieuw.

Filmspotje
Een snel filmpje, ontwikkeld voor een online bewustwordingscampagne vat de ZEN-gedachte beeldend samen: 'Ga jij het verschil maken? Energie is niet langer een kostenpost maar een waardevermeerdering. Goed voor de portemonnee, comfort, gezondheid binnenshuis en CO2-reductie. En niet alleen voor bewoners, maar ook voor bouwers, corporaties, projectontwikkelaars en beleggers, zo luidt de boodschap.

Een beeld uit de publiekscampagne 'Ik woon ZEN'

'We willen de consument meenemen, want die moet meer om ZEN gaan vragen', zegt Claudia Bouwens, programmaleider bij het Lente-akkoord en initiatiefnemer van ZEN. 'We moeten bewoners blij maken. Je mocht dat vroeger niet zeggen, maar aannemers en projectontwikkelaars doen nu mede door onze activiteiten ook meer van wat ze vooraf beloofd hebben. Ze bouwen meer woningen die echt energiezuinig presteren', vertelt Bouwens aan dagvoorzitter Serena Scholten. ZEN is echter niet alleen goed voor blije consumenten, het is ook een bittere noodzaak om ambitieuze energiedoelen te halen. Bouwbedrijven moeten steeds nauwkeuriger bouwen, anders lukt het niet om straks de doelen van Parijs en het energieakkoord te halen en bijvoorbeeld energieleverende woningen te realiseren', aldus Bouwens.

De ZEN-community groeit gestaag en bestaat intussen uit 46 bedrijven die kennis uitwisselen en elkaars ervaringen delen en ervan leren. Vier keer per jaar komen ze samen en tussendoor verdiepen themagroepen zich in onderwerpen als BENG, ventilatie of bewonerscommunicatie. Claudia Bouwens: 'De inzichten zijn toegankelijk voor iedereen; we schrijven alles op.'

Blik van Blok
Minister Blok zit vast in de file. Naaste medewerker Gerben Roest is wél present en druk bezig om het klimaatakkoord van Parijs te vertalen naar de Nederlandse praktijk. 'Het Energie-akkoord en de consequenties voor de bouwpraktijk gaan een grote rol spelen in de kabinetsformatie', zegt hij. 'Het ZEN-initiatief is hartstikke goed. Woningen die geen energie meer kosten, maar energie opleveren gaan stevig doorzetten', voorspelt hij. 'Bijkomend voordeel is dat er veel nieuwe marktkansen ontstaan.'

Young-professionals
We zien een panel van jonge professionals, door een wildcard aangevuld met de 75-jarige Dick Rakhorst. Berri de Jonge (Plegt-Vos), Lieke van Gastel (Portaal) en Mark Heideman (Trebbe Wonen) menen dat we meer vanuit de kansen moeten denken in plaats vanuit beperkingen. 'We willen mooie, duurzame en betaalbare woningen ontwikkelen', zeggen ze. Opmerkelijk is dat jong en oud in het panel bezig is met het realiseren van een eigen energieneutrale of zelfs energieleverende woning. 'Ik laat het zien op een herontwikkelingslokatie aan de rand van Enschede', zegt bijvoorbeeld De Jonge. 'Mijn vriendin wil veel licht, ik energieneutraal en dat gaat goed samen.'

3/11/2016 Den Bosch /1931

Ben van der Burg: 'Stel een doel en ga ervoor'
Het gehoor krijgt haast zichtbaar energie van Ben van der Burg, ondernemer en innovator in een ICT-bedrijf en voormalig topschaatser. Stop met clicheetjes en ga niet alles meten en berekenen, zegt hij. 'Toon lef en leer je klanten kennen'. Dat is volgens Van der Burg de les achter het succes van Air B&B en Uber die zonder vastgoedbezit of een wagenpark ineens een serieuze concurrent zijn van hotels en de taxibranche. 'Ze zijn succesvol omdat ze hun klanten kennen en gemakkelijke betaalbare oplossingen leveren.'

De smart-phone is vermoedelijk het grootste wonder van de laatste vijftien jaar. Alle signalen stonden rond de eeuwwisseling op rood, aldus Van der Burg. 'Marktonderzoek was negatief over het inbouwen van een camera, honderd dollar voor een telefoon was veel te duur. Iedereen was immers blij met zijn Nokia. Maar eerst J-phone en later Apple deden het toch. En de rest is geschiedenis.'

Vertaald naar de bouw vindt de energieke ex-schaatser de prefabbouw en de eerste energieneutrale school (in 2010) van een soortgelijk lef getuigen. Gemak, gebruiksvriendelijk en flexibel. 'Kijk naar het design, doe aan branding', aldus Van den Burg. Op de vraag vanuit het jongerenpanel hoe leidinggevenden in de bouwwereld hiervan te overtuigen, zegt Van den Burg: 'Als jij voelt dat je goed zit, en je bent dag en nacht met je idee bezig en je straalt dat uit, dan zullen ze met je mee gaan. Want jij laat de hele unit draaien op jouw dromen.'

Zo mogelijk nog enthousiaster: Onno Dwars

Zen doe je zo
Twee korte pitches sluiten mooi aan bij het energieke betoog van Ben van der Burg. Wim van den Bogerd, directeur Klimaatgarant en Itho Daalderop, laat zien dat de mindset over Nul-op-de meter-woningen (NOM) totaal is omgedraaid. 'NOM is niet langer onmogelijk. We bouwen 'wat kan' in plaats van 'wat mag'', zegt hij. 'Samenwerking in de keten bespaart op faalkosten en borgt de kwaliteit, terwijl total cost of ownership (tco) tot een andere kijk op eigendom, beheer en onderhoud leidt.'

Toch staat NOM nog in de kinderschoenen. Van den Bogerd laat met monitoringsgegevens zien dat energiemetingen in nieuwbouwappartementen 'een lachertje' zijn. 'Er vindt ondanks hoogwaardige isolatie enorm veel uitwisseling naar de bovenburen en buren opzij plaats.' Op zichzelf is dat niet erg. De energie wordt immers benut. 'Met een multiwarmtepomp, een collectieve stroommeter en twee extra PV-panelen voor verliezen door de gebouwschil, kan NOM een verdienmodel worden', aldus Van den Bogerd. 'Voor € 10 – 15.000 meerkosten kunnen bewoners € 25.000 extra hypotheek krijgen, ongeacht hun inkomen. Een verhuurder krijgt 10 % rendement op de extra investering.'

Zo mogelijk nog enthousiaster is Onno Dwars, hoofd acquisitie en innovatie bij Volker Wessels Vastgoed. 'Mensen', zegt Dwars, 'we rekenen ons suf, maar NOM is gewoon de standaard in 2050. Dan is alles energieneutraal en is iedereen ZEN.' Wie denkt dat de bewoners niet centraal staan en nog niet zo ver zijn, heeft het mis. 'Uit alle projecten tot nog toe, zowel bij ons als bij anderen, blijkt dat de bewoners superenthousiast zijn over NOM.' ZEN is niets minder dan het begin van een nieuwe wereld. 'En als jullie beleggers, corporaties, projectontwikkelaars en aannemers het niet doen, dan doet Elon Musk het wel', zegt Onno Dwars uitdagend. Het gaat allemaal veel sneller dan we denken. 'In 2020 zijn alle woningen BENG-proof en gasloos; de meerkosten voor NOM zijn tegen die tijd slechts € 5000 per woning.' Ook Dwars bepleit 'groter' denken. Door een gezonde gebouwde omgeving worden we vijf jaar ouder en realiseren we tal van VN-doelen die gaan over water, sanitatie, gezondheid en welbevinden. 'Zen is niet het minimaliseren van negatieve ontwikkelingen maar het optimaliseren van het allerbeste.'

Laetitia Ouillet werkt aan een tool om alle energie-infrastructuur, bestaande bouw en nieuwbouw in een wijk in kaart te brengen

Wenkend perspectief geeft energie
Laetitia Ouillet is directeur Strategic Area Energy aan de TU Eindhoven. Al bij haar vorige werkgever, energiebedrijf Eneco, was het voor Ouillet duidelijk dat duurzame energie voor iedereen de missie is. 'Daarvoor moeten we het perspectief van het energielandschap goed begrijpen', aldus Ouillet, die vandaag de dag met 300 onderzoekers werkt. Ze presenteert drie hoofd-onderwerpen:

  • Vanwege de energietransitie zal er geen energie-eindgebruiker meer zijn, maar de gebruiker is wel een sleutelfiguur in een steeds groenere energiewereld. 'Het zal na 2030 leiden tot zoveel zelf opgewekte duurzame energie dat er in de woningen een overproductie plaatsvindt';
  • Alles en iedereen moet meedoen. Voorlopig moeten we alle schatten aan energie-infrastructuur benutten, inclusief gas en restwarmte van de industrie;
  • De energietransitie is meer dan ooit een lokale uitdaging. 'Het proces neemt de kleuren aan van een kameleon, dat wil zeggen, de energievoorziening zal overal anders zijn', zegt Ouillet. 'Het hangt af van onder meer de leeftijd van de huizen, de aard van het dak, leeftijd van bewoners, samenstelling van de huishoudens, de ambitie van de gemeente en de beschikbaarheid van lokale bronnen en ruimte.'

Uiteindelijk zullen we afscheid nemen van aardgas. Ouillet werkt aan de ontwikkeling van een standaardinstrument waarmee op basis van het invoeren van al deze lokale parameters per wijk of blok de meest logische energiekeuze volgt. 'Dan zijn we af van het willekeurig 'happertjes' denken, zoals een moderne nieuwbouwwijk zonder gasleidingen in Utrecht-West met 97 woningen van minstens € 700.000 die zijn uitgerust met… een HR-ketel. Een gemiste kans.' Of een nieuwbouwproject met ruime daken waar slechts zes sneue PV-panelen zijn geplaatst. 'Dat dak moet vol'.

Wow, zegt het panel. Gaaf. Er is geen 'one sites fits all'. Soms zal uitbreiding van stadsverwarming voor de hand liggen, vaak zal warmte-koude-opslag gemeengoed worden en steeds vaker komt all-electric dichterbij, uiteraard met niet door kolen maar door zon en wind opgewekte elektriciteit en warmte.

Zie ook de uitgebreide foto-impressie van het ZEN-festival (foto's door Loes Schleedoorn).

pdf-logoPresentatie Wim van den Bogerd



pdf-logoPresentatie Onno Dwars



pdf-logoPresentatie Laetitia Ouillet